Бундан ўн йилча аввал¸ Прагадаги ўзбекни ҳам¸ қирғизу қозоқни ҳам бармоқ билан санаса бўларди.
Шу боис¸ қирғиз дугонам билан Эски шаҳарга айлангани чиқсак¸ миллатдошларимизни учратиш имкони йўқлигидан¸ ўтган-кетганлар ичидан “совчак” –собиқ СССРдан келганларни санардик.
- Ҳув¸ муюлишдан бурилганлар¸ 100 да 100 фоиз ўрислар¸ дер эдим мен дугонам билан баҳс бойлаша туриб.
Устига ялтиллаган қундуз пўстин ташлаб¸ оëғига пошнаси бигиздек этик кийиб олган қадди-қомати ҳам¸ ҳусни жамоли ҳам
“кетворган“ ëшгина қизу¸ унинг ëнидаги боши кал¸ қорни катта¸ қиздан бир калла паст амаки¸ ëнимизга яқинлашар экан¸ ўрисчалаб бақирганча нимадандир шикоят қилиш орқали¸ менинг тахминим устига тасдиқ муҳри босишарди.
- Ҳув¸ анави келаëтган жуфт қозоқлар¸ дер эди қирғиз ўртоғим баҳсни давом эттирар экан.
Қирғиз билан қозоқнинг фарқига бормаганим учун¸ одатда ичи мўйналик пўстин кийиб¸ кўзларига қимматбаҳо кўзлик тақиб олган зиëлинамо жуфтликнинг айнан қозоқ эканини тасдиқлатиш учун¸ уларга салом бериб¸ икки оғиз у ëқ бу ëқдан гаплашиб¸ сўнгра қаердан келганларини сўраб олардик.
Қисқа суҳбат асносида¸ аксари Карлови Варининг совет номенклатураси орасида машҳур бўлган курортларига келадиган бу бой минтақадошларимиз¸ қирғиз дугонамнинг ҳақлигини тасдиқлаб беришарди.
- Қирғизни қозоқдан қандай ажратасан¸ деган саволимга ¸ биринчидан¸ қирғиз бойлари қозоқнинг нефтчиларидек кийинишмайди¸ кейин қозоқнинг керилиб юришидан таниш қийин эмас¸ деб менга сабоқ берарди дугонам.
Бу каби баҳсларимиздан бери кўп сувлар оқиб ўтди ва бугун Прага марказида ўзбекни учратмайдиган¸ ўзбекча калимани эшитмайдиган жойни топиш қийинлашди.
Бугун мен Прагадаги ўзбекларни етти чақирим наридан¸олдию орқасидан яна 100 да 100 аниқликда таниш ҳадисини олдим.
Қишда Хитойнинг¸ одатда ер рангига яқин сўник ранглардаги арзон ва қавима пўстини ëхуд сунъий чарм курткаси молниясини ëпиш ўрнига унга чопон каби ўралиб олиб¸ бошига ленинча кепка ëхуд тўқима шапкани бостириб оладиган ўзбек йигитларини юришидан¸ қаддини тутишидан танийман.
Гўë исталган дақиқа орқасидан шавқатсиз бир қўл келиб¸ бўйнига чанг соладиган каби¸ бўйнини пўстини ичига тортиб¸ ҳозиргина кимдандир елкасига мушт еган каби қаддини олдинга эгиб¸ ерга боқиб¸ борадиган ери йўқ одамдек оëғини иммилаб тортади Прагада мен йўлиқадиган миллатдошларимнинг кўпи.
Узоқдан ўзбеклигини билиб¸ яқинлашгач¸ “Салом йигитлар¸ қалайсизлар?”¸ деб мурожаат қилсам¸ саломга паст овозда алик-олар олмас¸ кўзини олиб қoчиш ва кўзи ортидан ўзи ҳам тезроқ нигоҳдан ғойиб бўлишга ошиқади уларнинг кўпи.
Ҳатто қизларимнинг бийрон-бийрон ўзбекча қий-чуви ҳам одатда тўртта-бешталашиб юрадиган юртдошларим юрагини эритиб¸ яқин келиб¸ икки оғиз гурунглашишга руҳлантира олмайди.
Уларнинг кўпи ўзбекни кўрар кўрмас¸ қишлоқдан Тошкентга кела солиб мелисага йўлиққанлар каби¸ ўзини ëн кўчаларга уриб кетишдан ҳам тоймайди.
Хорижда ўзбекни учратиш¸ уларнинг кўпи учун гўë унутишни истаëтгани нохушлик каби¸ исталмаган ҳодисадек.
Саддам Ҳусайн қулаб¸ Ироқда баасчилар учун сичқоннинг ини минг танга бўлиб турган бир пайтда Прагага келган бағдодлик бир танишим¸ кўча эшигини очар экан¸ бир икки дақиқа деразани кўчани кузатар¸ кўчага чиққач ҳам ҳар икки қадамда бир тўхтаб ëн-атрофига қараб олар эди.
Сиëсатдан йироқ бир ироқликнинг Европа қоқ марказидаги бундай ғалати қилиғидан ажабланиб¸ сабабини суриштирганимда дўстимдан “Саддамнинг итлари ортимдан пойлаëтган бўлиши мумкин”¸ деган янада ажабтовурроқ гап эшитган эдим.
Саддам замонида ўрнатилган ялпи кузатув¸ режим хуфяларининг аксарият қадамини пойлаб юриши оддий ироқликлар шуурини шунчалик қўрқув исканжасига олган эдики¸ шўрлик дўстим Саддам қулаб¸ унинг хуфялари тум-тарақай бўлганидан бир йилча ўтиб ҳам¸ ироқликни кундуз чироқ ëқиб топиш ҳам қийин бўлган Прагада туриб ҳам бу қўрқувдан қутула олмаган эди.
Ўзбекни кўрса чўчиб¸ йўлни чапга солиб қочадиган¸ бир дўстим айтмоқчи¸ ҳашарот каби¸ кўзга имкон қадар ташланмасликка уринадиган миллатдошларимиз борлиғини ҳам шу каби қўрқув домига тортгандек.
Озод Европага чиқиб ҳам¸ бу ҳадикдан озод бўла олмаëтган миллатдошларим билан ҳар гал тўқнаш бўлганимда¸ бир кун келиб уларни бу қўрқувдан қутқариш учун 40 йил етармикин¸ деган бир тушкунликка бериламан....
Сиз не дейсиз -
Нега хорижга чиққан аксар ўзбеклар бир-бирини кўрганда¸ эшитганда ўзини гўë кўрмагандек¸ эшитмагандек тутадилар?
Узоқ юртларда бир-бирини кўрганда¸ жилла қурса¸ саломини бериб ўтиб кетишдан уларни нима ҳайиқтиради?
Шоир Эркин Воҳидовнинг "Қайга борсам бошда дўппим¸ Ғоз юрарман гердайиб..." дея тасвирлагани ўзбек қайда қолди?
Шу боис¸ қирғиз дугонам билан Эски шаҳарга айлангани чиқсак¸ миллатдошларимизни учратиш имкони йўқлигидан¸ ўтган-кетганлар ичидан “совчак” –собиқ СССРдан келганларни санардик.
- Ҳув¸ муюлишдан бурилганлар¸ 100 да 100 фоиз ўрислар¸ дер эдим мен дугонам билан баҳс бойлаша туриб.
Устига ялтиллаган қундуз пўстин ташлаб¸ оëғига пошнаси бигиздек этик кийиб олган қадди-қомати ҳам¸ ҳусни жамоли ҳам
“кетворган“ ëшгина қизу¸ унинг ëнидаги боши кал¸ қорни катта¸ қиздан бир калла паст амаки¸ ëнимизга яқинлашар экан¸ ўрисчалаб бақирганча нимадандир шикоят қилиш орқали¸ менинг тахминим устига тасдиқ муҳри босишарди.
- Ҳув¸ анави келаëтган жуфт қозоқлар¸ дер эди қирғиз ўртоғим баҳсни давом эттирар экан.
Қирғиз билан қозоқнинг фарқига бормаганим учун¸ одатда ичи мўйналик пўстин кийиб¸ кўзларига қимматбаҳо кўзлик тақиб олган зиëлинамо жуфтликнинг айнан қозоқ эканини тасдиқлатиш учун¸ уларга салом бериб¸ икки оғиз у ëқ бу ëқдан гаплашиб¸ сўнгра қаердан келганларини сўраб олардик.
Қисқа суҳбат асносида¸ аксари Карлови Варининг совет номенклатураси орасида машҳур бўлган курортларига келадиган бу бой минтақадошларимиз¸ қирғиз дугонамнинг ҳақлигини тасдиқлаб беришарди.
- Қирғизни қозоқдан қандай ажратасан¸ деган саволимга ¸ биринчидан¸ қирғиз бойлари қозоқнинг нефтчиларидек кийинишмайди¸ кейин қозоқнинг керилиб юришидан таниш қийин эмас¸ деб менга сабоқ берарди дугонам.
Бу каби баҳсларимиздан бери кўп сувлар оқиб ўтди ва бугун Прага марказида ўзбекни учратмайдиган¸ ўзбекча калимани эшитмайдиган жойни топиш қийинлашди.
Бугун мен Прагадаги ўзбекларни етти чақирим наридан¸олдию орқасидан яна 100 да 100 аниқликда таниш ҳадисини олдим.
Қишда Хитойнинг¸ одатда ер рангига яқин сўник ранглардаги арзон ва қавима пўстини ëхуд сунъий чарм курткаси молниясини ëпиш ўрнига унга чопон каби ўралиб олиб¸ бошига ленинча кепка ëхуд тўқима шапкани бостириб оладиган ўзбек йигитларини юришидан¸ қаддини тутишидан танийман.
Гўë исталган дақиқа орқасидан шавқатсиз бир қўл келиб¸ бўйнига чанг соладиган каби¸ бўйнини пўстини ичига тортиб¸ ҳозиргина кимдандир елкасига мушт еган каби қаддини олдинга эгиб¸ ерга боқиб¸ борадиган ери йўқ одамдек оëғини иммилаб тортади Прагада мен йўлиқадиган миллатдошларимнинг кўпи.
Узоқдан ўзбеклигини билиб¸ яқинлашгач¸ “Салом йигитлар¸ қалайсизлар?”¸ деб мурожаат қилсам¸ саломга паст овозда алик-олар олмас¸ кўзини олиб қoчиш ва кўзи ортидан ўзи ҳам тезроқ нигоҳдан ғойиб бўлишга ошиқади уларнинг кўпи.
Ҳатто қизларимнинг бийрон-бийрон ўзбекча қий-чуви ҳам одатда тўртта-бешталашиб юрадиган юртдошларим юрагини эритиб¸ яқин келиб¸ икки оғиз гурунглашишга руҳлантира олмайди.
Уларнинг кўпи ўзбекни кўрар кўрмас¸ қишлоқдан Тошкентга кела солиб мелисага йўлиққанлар каби¸ ўзини ëн кўчаларга уриб кетишдан ҳам тоймайди.
Хорижда ўзбекни учратиш¸ уларнинг кўпи учун гўë унутишни истаëтгани нохушлик каби¸ исталмаган ҳодисадек.
Саддам Ҳусайн қулаб¸ Ироқда баасчилар учун сичқоннинг ини минг танга бўлиб турган бир пайтда Прагага келган бағдодлик бир танишим¸ кўча эшигини очар экан¸ бир икки дақиқа деразани кўчани кузатар¸ кўчага чиққач ҳам ҳар икки қадамда бир тўхтаб ëн-атрофига қараб олар эди.
Сиëсатдан йироқ бир ироқликнинг Европа қоқ марказидаги бундай ғалати қилиғидан ажабланиб¸ сабабини суриштирганимда дўстимдан “Саддамнинг итлари ортимдан пойлаëтган бўлиши мумкин”¸ деган янада ажабтовурроқ гап эшитган эдим.
Саддам замонида ўрнатилган ялпи кузатув¸ режим хуфяларининг аксарият қадамини пойлаб юриши оддий ироқликлар шуурини шунчалик қўрқув исканжасига олган эдики¸ шўрлик дўстим Саддам қулаб¸ унинг хуфялари тум-тарақай бўлганидан бир йилча ўтиб ҳам¸ ироқликни кундуз чироқ ëқиб топиш ҳам қийин бўлган Прагада туриб ҳам бу қўрқувдан қутула олмаган эди.
Ўзбекни кўрса чўчиб¸ йўлни чапга солиб қочадиган¸ бир дўстим айтмоқчи¸ ҳашарот каби¸ кўзга имкон қадар ташланмасликка уринадиган миллатдошларимиз борлиғини ҳам шу каби қўрқув домига тортгандек.
Озод Европага чиқиб ҳам¸ бу ҳадикдан озод бўла олмаëтган миллатдошларим билан ҳар гал тўқнаш бўлганимда¸ бир кун келиб уларни бу қўрқувдан қутқариш учун 40 йил етармикин¸ деган бир тушкунликка бериламан....
Сиз не дейсиз -
Нега хорижга чиққан аксар ўзбеклар бир-бирини кўрганда¸ эшитганда ўзини гўë кўрмагандек¸ эшитмагандек тутадилар?
Узоқ юртларда бир-бирини кўрганда¸ жилла қурса¸ саломини бериб ўтиб кетишдан уларни нима ҳайиқтиради?
Шоир Эркин Воҳидовнинг "Қайга борсам бошда дўппим¸ Ғоз юрарман гердайиб..." дея тасвирлагани ўзбек қайда қолди?
