Линклар

Шошилинч хабар
29 март 2024, Тошкент вақти: 00:54

Ўзбек халқининг сабр косаси тешикми?


http://gdb.rferl.org/F4DF0260-F1A0-4E4F-867A-26EFDE452F98_w203.jpg --> http://gdb.rferl.org/F4DF0260-F1A0-4E4F-867A-26EFDE452F98_mw800_mh600.jpg Бугунги “Ўзбекнинг сабр косасининг таги тешикми?” деб номланган дастуримизда Бишкек студиясидаги ҳамкоримиз Меҳрибон орқали биз билан боғланиб турган мустақил сиëсатшунос Тошпўлат Йўлдошев ва сиëсий кузатувчи Тўрабек Сано¸ шунингдек Прагадаги студиямизга телефон орқали боғланган мухолифатдаги “Эрк” партияси лидери Муҳаммад Солиҳ¸ диссидент шоир Ëдгор Обид ва диний арбоб мулла Мусо иштирок этади. Шу билан бирга биз Ўзбекистондаги “Ўтюраклар” клуби раҳбари Мўътабар Тожибоева билан ҳам боғланишга ҳаракат қилдик аммо боғланишнинг иложи бўлмади.

Мавзу анча эски. Бундан 90 йил олдин шоир Чўлпон ҳам миллатга қарата¸
Сен нечун бунча кишанлар бирла дўстлашдинг
На фарëдинг бор¸ на додинг бор
Нечун сен бунча сустлашдинг
деган эди. Бугунги мулоқотимизни Бишкек студиясидаги меҳмонларимиз бошлаб беришса.

Тошпўлат Йўлдошев: Ҳозирча ўзбекларнинг сабр-косасининг таги тешик бўлиб турибди. Чунки ўша тешикни бекитадиган имконият йўқ.

Меҳрибон: Нега шундай?

Тошпўлат Йўлдошев: Чунки кимки бу тизимга ва унинг сиëсатига қаршилик қиладиган бўлса¸ кимки бош кўтарадиган бўлса¸ авваламбор шу ташкилотчиларни ўзини эмас қариндошларини¸ танишларини ҳаммасини таъқиб қилиб¸ қийнаб¸ қамаб бир мол-мулкидан жудо қилдиришади. Мен бу масалада олдин катта амалдор бўлганми ëки тижоратчи бўлганми ҳукуматдан¸ шахсан Ислом Каримовдан жуда ҳам норози бўлганлар билан гаплашганман. Бир нарса қилса бўладими¸ деганимда “Агар бизни бола-чақаларимиз¸ қариндошларимиз камроқ бўлганда¸ мени битта бошим бўлганда эди¸ мен бу мустабидга қарши бошимни кўтариб қўлимдан келганча ҳаракат қилган бўлардим. Лекин Ўзбекистон шароитида бундай қилиш мумкин эмас” дейишган. Энди бу ерда асосий нарса фақат ўзини жони¸ ўзини соғлиғи¸ ўзини жисми учун қўрқиш эмас¸ балки кўпроқ ўзига яқин бўлган қариндош¸ бола-чақа учун қўрқиш. Асосий сабаб¸ халқни жуда ҳам қўрқитилганлиги ва унинг ҳеч нарса қила олмай шол ҳолатда қолганлиги деб ҳисоблайман. Кимки шу мустабид тизимга қарши бош кўтарадиган бўлса ëки ундан норози бўладиган бўлса¸ шу одамни бутун мол-мулкларини қуритишади. Ҳеч нарсасиз қолдиришади. Кейин даромад манбаларини йўқ қилишади. Бундан ташқари қамоқларга тушириб¸ инсон боласи эшитмаган қийноқларга солиб¸ халқни қўрқитишади. Қўрқитганда ҳам маҳалласига¸ яқинларига¸ қариндошларига етказадиган даражада қилиб қўрқитишади. Ҳамма ерда чақимчилар¸ агентлар¸ ëлланма одамлар бўлади. Битта одамни 50 та одам пойлаб юради.

Озодлик: Демак бола-чақа ва мол-мулк ўзбекларни сабр қилишга ва кишанлар билан дўстлашишга ундовчи омиллар. Сиз яна дин омили ҳақида ҳам гапира оласизми?

Тошпўлат Йўлдошев: Албатта. Имом-хатиблар¸ дин арбобларининг 90 фоизига жиноий иш қўзғатилиб¸ тўхтатиб қўйилган деб ҳисоблайман. Уларни бирортаси ғиринг дейдиган бўлса¸ тепадан берилган буйруқни яъни қайси кунда¸ қаерда¸ қайси мавзуда маъруза ўтказиш кераклигини бузадиган бўлса ëки унга хилоф иш қиладиган бўлса¸ уларнинг тўхтатилган жиноий ишларини қайтадан кўриб уни 15¸ 20 йилга қамаб юборади. Кейинги пайтда диний арбоблардан 30¸ 40 киши қамалиб кетди. Бунинг асосий сабаби тепани кўрсатмасига риоя қилмаганлигидир. Диний арбоблар нима қилади? Уларнинг асосий роли халқни мутеликда сақлаш¸ давлат раҳбарларига қарши курашмасликка чақириш¸ амри-маъруфларда Ислом Каримов номига тасаннолар айтишда бўлаяпти.

Меҳрибон: Тошпўлат ака ўзбек халқини қўрқоқлиги уларни сабр қилишига сабаб бўлаяпти¸ дедилар. Сиз бунга нима дейсиз Тўрабек Сано? Қўрқоқлик ўзбек халқини сабр-косасини бунчалик бардошлилигига омилми ëки бошқа омиллар ҳам борми?

Тўрабек Сано: Узоқ вақтлардан буëн давом этиб келаëтган қатағонлар ҳам ўзбек халқини жим юришга мажбур қилмоқда. Бу қатағонлар¸ оиласи ва оила аъзоларига тазйиқ ўтказишлар¸ қийноққа солишлар бугундан бошлангани йўқ. Бу Сталин давридан бошлаб давом этиб келмоқда. Ўзбеклар 1937 йилдан бери гоҳ ўзбеклар иши деб¸ гоҳ Ваҳҳобийга чиқарилиб қатағон қилиб келинмоқда. Шунинг учун ҳам ўзбек халқини онгига¸ шуурига шу нарса сингиб қолганки¸ улар агар ҳукуматга қарши ҳақиқатни баралла айтадиган бўлса¸ улар албатта жазоланишади. Шундан қўрққан ҳолда ўзбек халқи шу бугунга қадар жим юришга мажбур бўлмоқда.

Меҳрибон: Мана ҳозир Бишкекдаги студиямизга яна бир меҳмон Ëдгор Турлибеков ташриф буюрди. Ëдгор ака бугунги мавзуимиз ўзбек халқининг сабр-косаси тўғрисида бўлаяпти. Сиз бу ҳақда нима дейсиз?

Ëдгор Турлибеков: Мен ўзбек халқининг сабр-косасининг тешик ëки бутунлигини бошқа халқлардан ажратиб таърифламоқчи эмасман. Ҳамма халқларда ҳам яхши¸ ëмон¸ қўрқоқ ва ботир одамлар бор. Шу билан бирга бошқа халқлар билан солиштирганда ўзбек халқида ҳам қаҳрамон¸ журъатли¸ ботир кишилар етарли деб ўйлайман. Зўравонлик орқасида юртбоши деб аталган бошнинг тахтга ўтириб олганлиги ҳам сабаб бўлаяпти демоқчиман.

Озодлик: Сабр таги сариқ олтин¸ деган ўзбек халқ мақоли бор. Муҳаммад Солиҳ¸ сиз бола-чақа¸ қариндош¸ дин¸ узоқдан бери давом этиб келаëтган қатағон омиллари қаторига яна қандай омилни қўшган бўлар эдингиз?

Муҳаммад Солиҳ: Бу факторларни ҳаммаси ўз ўрнида жуда таъсирли. Мен урғу беришим мумкин бўлган иккита омил бор. Биринчиси¸ ижтимоий иқтисодий омил. Иккинчиси¸ диний омил. Бизнинг халқимиз диндор бир халқ. Диндорликдаги Қуръони Каримга ва ҳадисларга бўйсунишни мутелик деб бўлмайди. Мутелик бу жоҳиллик билан қоришган қўрқоқликдир. Бизнинг халқимиз қўрқоқ халқ эмас¸ муте ҳам эмас фақат жоҳил дейиш мумкин. Яъни диний терминларни ўзларининг ва ҳукуматнинг фойдасига яхши қўллаëтган муллалар бизни бу жоҳиллигимиздан яхши фойдаланаяпти. Уларни ҳозир олға сураëтган асосий мафкураси “Подшоҳ бу Оллоҳнинг ердаги сояси. У нима деса шуни қилиш керак. Уларнинг қилган зулмига ҳам чидаш керак”. Улар ўзларининг бу бидъатини халққа сингдиришга ҳаракат қилаяпти. Бу мутлақо нотўғри. Бир иккита саҳоба ҳаëтидан ривоят қилиб¸ 5¸ 6 кишининг айтган гаплари бор¸ аммо бу исломиятнинг чизгисини белгиламайди. Исломиятда зулмга зулм деб айтиш кераклиги таъкидланади.

Озодлик: Муҳаммад Солиҳ мен гапингизни бўламан шу ерда. Улар аниқ ҳужжатларни келтиришаяпти. Мана имоми Аҳмад (раҳимаҳуллоҳ) Пайғамбаримизни қуйидаги ҳадисларини келтирганлар: “Агар сизлардан бирортангиз амир ҳукмдор томонидан унга ëқмайдиган бирор нарсани кўрса¸ сабр қилсин. Чунки ким жамоадан бир қадам четга чиқса¸ жоҳилият ўлими билан ўлади”. Яна битта ҳадисда “Бидъатчиларни суннат аҳлидан ажратиб турадиган асослардан бири ҳукмдорга қарши чиқишдир” дейилади. Аҳли сунна айтади: Биз ҳукмдорларга бўйсунишимиз керак. Улар қанчалик оғир фалокатли гуноҳ ëки фисқу-фасодни содир қилишса ҳам то улар очиқ-ойдин куфр ишини қилмагунларича. Шунингдек яна битта ҳужжатда “Ҳокимларимизни айбини нашр қилиш салафларимизни йўли эмас. Чинакам уламолар салафларимизни йўли бўйича ҳокимларни олдига бориб ўзига айтганлар. Халқ орасида нашр қилиб уни ҳақорат қилиб юрмаганлар” дейилади.

Муҳаммад Солиҳ: Бу гапларнинг ҳаммаси мусулмон ҳукмдорлари ҳақида айтилган. Биз бугунгача бизнинг бугунги ўзбекбошининг мусулмон эканлигини исбот қиладиган ҳеч нарса кўрганимиз йўқ.

Озодлик: Ҳар ҳолда энг сўнгги сайловдан кейин конституция билан бирга Қуръонга ҳам қўл қўйди. Бу бир ташқи кўриниш.

Муҳаммад Солиҳ: Агар муддатини узайтириш керак бўлса¸ у Библияга ҳам қўл қўйиб қасам ичаверадиган одам. Буни халқимиз яхши билади. Бу ҳужжатларга қарши мен ҳам бир ҳужжат келтирмоқчиман. Бу ҳужжат ҳадис ҳам эмас¸ уламоларнинг ëки имомларнинг айтган гапи ҳам эмас. Бу Қуръони Каримдан Шуаро сурасининг 41¸ 42 оятларини келтирмоқчиман. Мен буни эски бўлса ҳам домла Алоуддин Мансур таржимасидан айнан ўқийман. Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. “Албатта ким мазлум бўлгандан кейин ғолиб бўлса¸ интиқом ўлса¸ бас уларни олган интиқомлари учун айблашга йўл йўқдир. Фақат одамларга зулм қиладиган ва ерда ноҳақ ҳаддиларидан ошадиган кимсаларни айблаш ва зулмга зўравонликлари учун жазолашга йўл бордир”. Бу ерда очиқчасига зулмга қарши чиқинг ва зулм қилган одамни жазоланг деб қўйибди. Бу Қуръони Карим. Энди иккита ҳадис келтираман. Бу ҳадисларни мен Имом Ғаззолийнинг дунëга машҳур “Иҳëи Улумиддин” деб номланган классик асаридан келтираман:
1.
Мазлум сифатида ўлдирилган ва ëки калтакланган кишининг ëнида турманг. Зеро мазлумнинг ëнида туриб уни мудофаа¸ ҳимоя этмаган кимсага лаънат тушади.
2.
Зулм бор жойда бўлиш инсонга лойиқ эмас. Агар у ўша ерда яъни зулм бўлаëтган жойда бўлса¸ у ўз ҳаққини мудофаа қилиши лозим. Унинг бу ҳаракати унинг на умрини кесади¸ нада муқаддар бўлган ризқидан маҳрум қилади.
Биласиз Имом Ғаззолий ислом оламининг энг машҳур олимларидан. У “Ҳужжатул ислом” деган номни олган имомлардан бири. Унинг гапини муҳокама қилишга бизнинг кучимиз етмайди. Ҳалиги айтган ҳужжатларингиз ислом ҳукмдорлари ҳақида айтилган аммо улар ҳам баҳсталаб мунозаралар. Яъни бизга асос нарса имомларнинг қилган нарсалари ëки уларнинг ҳукмлари эмас¸ балки Қуръони Карим ва кейин ҳадис ҳукми. Қуръони Карим ва ҳадис айтадики зулмга қарши чиқинг¸ зулмни зулм деб айтинг ва унга имконингиз бўлса қўлингиз билан¸ имконингиз бўлмаса ҳаракатингиз¸ тилингиз ëки қалбингиз билан курашинг.

Озодлик: Бизни суҳбатимизда дин арбоби мулла Мусо ҳам иштирок этмоқда. Умумиятла ўзларингиздан бўлган амирларга бўйсунинглар деган гап борку. Сизни бунга муносабатингиз қандай?

Мулла Мусо: Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм. Алҳамдулиллаҳи роббил оламин. Вассалату вассаламу ала расулиҳи Муҳаммад ва ала алиҳи ва соҳбиҳи ажмаъин. Бу тўғрида иншооллоҳ бизни ҳам фикрларимиз бор. Уламоларнинг ҳеч қайсилари золимни танқид қилиш ëки хатоларини кўрсатиш мумкин эмас деган гапни айтишмаган. Оллоҳ субҳоноҳу ва таоло¸ Пайғамбар (с.а.в) ва унинг саҳобалари ва барча суннат уламолари золимларни зулмини имкон борича рад этишга буюришган. Қуръонга зид келадиган ўринларга итоат қилмаслик лозимлигини айтишган. Пайғамбар (с.а.в) келажакда мусулмонлар устига золим ҳукмдорлар келишини ва ўша пайтда қандай йўл тутиш лозимлигини айтиб кетганлар. Ибн Масъуд (р.а) ривоят қиладилар: Расулуллоҳ (с.а.в) айтдиларки¸ “Эй Абдуллоҳ. Сизларнинг устингизга суннатни зое қиладиган¸ намозни ўз вақтидан кечиктириб юборадиган амаллар келганда нима қиларкансан?” Ибн Абдуллоҳ сўрадилар: “Эй Расулуллоҳ мени нима қилишга буюрасиз?”
Расулуллоҳ (с.а.в) “Оллоҳ азза ва жаллага гуноҳ бўладиган ўринда махлуққа¸ бандага итоат йўқ” деганлар. Бир одам Пайғамбар (с.а.в) дан “Жавобнинг қайси тури афзал” деб сўрадилар. Пайғамбар (с.а.в) “Золим подшонинг олдида ҳақ сўзни айтишдир” деб жавоб берганлар. Ҳатто ўша ҳақ сўзни айтиб¸ ўша подшо томонидан ўлдирилган киши шаҳидликнинг энг улуғ мақомида бўлади¸ деганлар. Яна деганларки¸ сизлардан ким бирор мункар ишни кўрса¸ бас уни қўли билан тўхтатсин. Агар бунга қодир бўла олмаса¸ бас тили билан тўхтатсин. Бунга ҳам қодир бўла олмаса¸ бас дили билан қайтарсин. Бу энг заиф имондир деганлар. Буни имом Муслим ривоят қилганлар.

Озодлик: Тақсир мана шунча яхши¸ ўрнак бўладиган гаплар бор экан. Нега Ўзбекистон ичидаги сизни сафдошларингиз зулмни алқашмоқда? Минглаган эътиқод маҳбуслари ҳимояси учун бирор калима сўз айтишмаяпти. Буни сабаби нимада?

Мулла Мусо: Бунга сабаб ҳамма биладики¸ ким агар Каримов ва унинг ҳукуматига қарши чиқадиган бўлса¸ дарров олиб бориб қамаб қўйишади ëки тазйиқ ўтказишади. Балки ўшандан қўрқсалар керак. Ўзини атрофидаги муллалар берадидан нафақани кутиб¸ яхши ўрин кутиб яшайдиган муллалар ҳам бор. Бу тарихимизда ҳам бўлган.

Озодлик: Мана бироз бўлса ҳам диний омилни муҳокама қилдик. Ўзбекистон халқи шунча йиллардан бери битта одамни зумига чидаб келмоқда. Сиз бунга нима дейсиз?

Ëдгор Обид: Сабр қилса ғўладин ҳолва битар¸ деган гап ҳам бор. Аслида Чўлпонни келтирилган шеърига ва бошқаларига бир томонлама қараш керак эмас. Ўзбек халқи¸ юқорида айтилганидек¸ бошқа халқлардан унчалик фарқли эмас. Биласизми¸ ўзбек халқи бошқа халқлар сингари учта табақага бўлинади. Халқни ҳукмдор қисми бор¸ ўрта қисми бор ва қуйи қисми бор. Лекин ҳозир Ўзбекистонда ўрта қисм йўқ. Бизда ҳукмдорлар ва мазлумалр қисми бор. Аристотелнинг таҳлилига қараганда¸ бундай икки табақага ажралиш фақатгина диктатура натижасида бўлиши мумкин ва бу ҳокимиятни ҳалокатга олиб боради.

Озодлик: Шунча йиллардан бери “Каримовни ҳукумати ҳалокатга бораяпти. Ана қулади¸ мана қулади” деймиз¸ аммо маҳкамгина турибди. Балки бунда зиëлиларни ҳам айби бордир? Мана юқорида Чўлпонни шеърини келтириб ўтдик. Кейин Муҳаммад Солиҳ ҳам “Шундай ватанинг бўлатуриб¸ Нега қурол йўқ қўлингда” деб ëзди. Сиз ҳам анча шеърлар ëздингиз. Балки бизни ўзимизда ҳам айб бордир?

Ëдгор Обид: Шу гапингизга мен бир шеър ўқиб берай.
Ҳамон юрт бошида айланар қузғун¸
Ҳамон қотил ғолиб¸ қотиллар мағрур.
Оллоҳим қаҳрингга олмайсан нечун¸
Нодонман¸ билмайман¸ аъмолинг зуҳур.

Юрагим¸ шаҳидлар қонига қасам¸
Сабрнинг сўнгги бор¸ Оллоҳдан мадад¸
Вақтидир эрк сари қўяйлик қадам¸
Ортиқча бардош ҳам аслида уят.
Макиавеллини “Тахтга ўтириб олган шоҳни қимирлатиш қийин бўлади” деган гапи бор. Тахтга ўтирган ҳукмдорни у ўзини мустаҳкамлаб олмасидан олдинроқ тахтдан тушириш учун ҳаракат қилиш лозим. Ҳақиқий ўзбек характери ўзбек халқ достонларидан Гўрўғлида кўринади. Бир даврада кимдир Гўрўғлини бефарзандликда айблаб пичинг гап қилганда¸ у бу ëнбошига ағдарилиб¸ у ëнбошига ағадарилиб кўп ўйлайди. Кейин аста-секин¸ Гўрўғлини териси қалин эди¸ бу гап мазмуни етиб боргунча ҳар бир туки нинага айланиб тўнларини тешиб чиқа бошлади¸ деган жойи бор.

Озодлик: Муҳаммад Солиҳ сизни бир шеърингизда “Нега ботирлар фақат эртакларда яшайди?” деган саволни кичкина бола отасигами¸ онасигами беради. Нега ботирлар эртакларда яшаяпти?

Муҳаммад Солиҳ: Ëдгор аканинг жуда яхши гаплари бор эди. Давом эттирса бўларди.

Озодлик: Ҳеч кимни ғазаби шунақа кучайиб¸ туклари пўстинини тешиб чиқмаяптида. Аксарият халқимиз муте бўлиб юрибди.

Муҳаммад Солиҳ: Сабр потенциали дедингизлар бу ерда. Аслида ўзбек халқида исëн потенциали ҳам кучли. Фақат ўша потенциални йўналтирадиган қувур йўқ. Қувур дегани бу ташкилот дегани. Ташкилот дегани бу ташқарида эмас¸ ўша ернинг ўзида қуриладиган нарса. Тошпўлат Йўлдошев “5¸ 6 одам тўпланиб акция қилмоқчи бўлса¸ ушлаб кетиб қамаб ташлаяпти” деб тўғри гапни айтди. Бизга “Сизлар нега шунақа мутесизлар?” деб ташқаридан кўп саволлар беришади. Бизнинг халқимиз муте эмас. Бугун ўз ғазабини кўчада¸ автобусда¸ чойхонада очиқ айтишаяпти. Айтганимдай ўша қувур йўқ ва бу қувурни қуришга имкон беришмаяпти. Жуда катта тазйиқ бор. Бу тазйиққа жуда кам жамият чидайди аммо бизнинг жамият чидаяпти. Биздаги бугунги асосий муаммо менимча мухолифатнинг моддий базасининг заифлиги. Актив¸ фаол инсонлар мамлакатдан ташқарига чиқиб кетди. Халқ эргашадиган лидерлар ичкарида деярли қолмади. Бу лидерлар ë қамалган¸ ë ташқарига чиқиб кетган¸ ë ўлдириб юборилган. Бу факторлар табиийки Каримовнинг позициясини янада кучайтираяпти. Менимча ўша қувур қурилса ва халқнинг потенциали ўша қувурга йўналтирилса¸ ҳали ҳам бу режимни ағдариш мумкин. Мен бу маънода оптимистман.

Озодлик: Архимед “Менга ернинг таянч нуқтасини беринг¸ ерни ўрнидан ағдариб юбораман” деган эди. Ëдгор ака айтганидай ўрнидан қимирламай ўтирган ҳукмдорни қандай қилиб ағдариш мумкин? Марҳамат Бишкекдаги студия.

Меҳрибон: Мана Муҳаммад Солиҳ айтиб ўтдики¸ бугунги мухолифатнинг моддий базаси жуда заиф. Ўзбекистонда ҳақиқат учун курашадиган зиëлиларни ҳаммаси четга чиқиб кетаяпти. Бу ëғига нима қилиш керак? Ëки сабр қилишда давом этиш керакми?

Тошпўлат Йўлдошев: Албатта¸ ўзбек халқида қаҳр-ғазаб бор. Бу қаҳр-ғазабни инсоният тарихида кам юз берадиган террор услуби билан босиб туришибди. Лекин вақти келганда бу қаҳр-ғазаб рўëбга чиқади. Афсус билан айтаманки¸ мамлакатда Ироқдан баттар вазият юзага келади. Ҳозирги пайтда одамларни устидан жабр ва зулмини ўтказиб келаëтган мулозимларнинг ўзлари худди шу аҳволга тушишади. Улар кейинчалик Ўзбекистон қамоқхоналарининг асосий контингенти бўлиб қолишади. Муҳаммад Солиҳнинг гапида жон бор. Моддий имкониятлар албатта керак.

Меҳрибон: Тошпўлат ака мана сиз яна қўрқув деяпсиз. Нима қилиш керак? Яна қўрқувни қулига айланиш керакми?

Тошпўлат Йўлдошев: Йўқ. Энди авваламбор ҳар бир халқ ўзини ҳурмат қилиши керак. Ўзини¸ болаларини¸ невараларини¸ келажкани тақдирини ўйлаши керак. Бизни қўрқитилган халқимиз мана шу нарсаларни ўйламаяпти. Ҳозирги замон авлодини қилаëтган ишини 100 йилдан кейин ҳам ўнғайтириб бўлмайди. Буни кўпчилик тушуниб турибди лекин мустабид ҳокимият шу даражада қаттиқ террор сиëсатини олиб бораяптики¸ ҳеч нарса қилиш мумкин эмас. Халқ бирор бир ҳаракат қилишдан қўрқаяпти. Битта қулдор бор¸ 27 миллион қул бор. Мана шу Каримовни ëнида ўтирганлар ҳам қул. Чунки улар ҳам айтганини қилади¸ буйруғини бажаради. Улар ҳам нима қилишни билмайди. Улар фақат имконият кутиб турибди. Буларни ҳаммасини ғазаби¸ алами ичида. Биз ўзбек халқини мутеликка¸ бутун бир бошини кўтара олмайдиган қул халққа ўхшатиб қўйган ҳукуматнинг ўзи бўлади. Мен ўзим болалари ëки эрлари қамалиб жуда қаттиқ қийноқларга тушганлар билан шахсан гаплашганман. Булар “Мени қийнаган¸ зўрлаган¸ эримни ëки ўғлимни қийнаган¸ зўрлаган одамни шахсан мен танийман. Вақти келгандан кейин¸ бу мустабид тузум ҳокимиятдан кетгандан кейин авваламбор буларни судга беришга ҳаракат қиламан. Агар қонуний чора топа олмасам¸ буларни яшаш жойларини¸ болаларини¸ невараларини қаерда ўқишини биламан. Шу халқни олдида бориб кўзларини юлиб оламан. Кейин билганини қилсин” дейди. Қаҳр-ғазаби шу даражада ичида.

Меҳрибон: Ëдгор ака сиз нима деб ўйлайсиз? Бугун шу мустабид тузумдан қутулиш йўллари борми? Ë яна сабр қилиш керакми?

Ëдгор Турлибеков: Сабрга менда тоқат йўқ. Қариб кетаяпман.

Меҳрибон: Бугун диндор фарзандлари қамоққа ташланаяпти¸ аммо халқ сабр қилаяпти¸ қизлари фоҳишалик қилаяпти¸ аммо халқ сабр қилаяпти¸ мардикорликка кетган ўғилларини ўлиги келаяпти¸ аммо халқ сабр қилаяпти. Сиз сабрни тошганини қаерда кўраяпсиз?

Ëдгор Турлибеков: Айтган гапларингиздан кўриниб турибди. Буни сўрашни ҳожати йўқ.

Меҳрибон: Сиз сабр тошди деяпсиз. Сабр қаерда тошаяпти?

Ëдгор Турлибеков: Сабр тошганини кўрадиган кўзлар йўқ. Мен буни миллионлаб юракларда¸ миллионлаган камбағалларнинг қисматида кўраяпман. Лекин наилож ҳеч қандай ўзгариш бўлмаяпти.

Меҳрибон: Бугун Ўзбекистонда кўпчилик ëшларни мустабид тизимга жим қараши ва совуққонлиги кўпчиликни ҳайратга солади. Ëшларни сукути розилик аломатими?

Тўрабек Сано: Шахсан мен ўзим бундай деб ўйламаган бўлардим. Ўзбек ëшларининг бугун сукут сақлаб юришдан бошқа иложи қолмаган.

Меҳрибон: Биз ҳозир мустабид тизимдан чиқиш йўллари ҳақида гаплашаяпмиз. Ëшларнинг бир вакили сифатида чиқиш йўлларини кўрасизми? Кўрсангиз қандай ҳолатда?

Тўрабек Сано: Чиқиш йўллари бор албатта. Ҳақиқий маънода озодликка эришиш учун халқ атрофида нималар бўлаëтганини тўлиқ англаб етиши керак.

Озодлик: Тўрабек Сано мана қилиш керак¸ қилиш керак деяпсиз. Қандай қилиб қилади шуни? Мана сичқонлар йиғилиб¸ мушукни бўйнига қўнғироқ илиб қўйиш керак деган экан. Ким қўнғироқни илади деган саволга ҳеч ким жавоб бера олмаган.

Тўрабек Сано: Буни ўзи мухолифат амалга ошириши керак.

Озодлик: Ўзбек халқининг бугунги сабр косасининг бу қадар тешиклигида мухолифатнинг айби бор дейилди. Муҳаммад Солиҳ сиз бунга мухолифат вакили сифатида нима дейсиз?

Муҳаммад Солиҳ: Албатта мухолифатнинг айби бор. Мухолифатдаги одам шу халқнинг бир парчаси бўлгандан кейин уни ҳам айби бор.

Озодлик: Бу ëғига нима қилиш керак ва нима қилмаслик керак?

Муҳаммад Солиҳ: Бу партиянинг сиëсати эмас лекин бу менинг шахсий қарашим: Каримовни фақат қуроли куч билан ағдариш мумкин. Бошқа бир вариантни Каримов бизга қолдирмади. Каримов ўз халқини қирғин қилаëтган ҳукмдор сифатида куч билан ағдарилишга лойиқ бўлган ҳукмдор.

Ëдгор Обид: Мен Муҳаммад Солиҳ фикрларига қўшиламан. Менимча халқни ўзи имкон топадиган вақт яқинлашиб келаяпти. Ўзгаришлардан қўрқмаслик керак.

Мулла Мусо: Биз биламизки Ўзбекистондаги муллаларни ҳаммаси Каримовни қўғирчоқлари. Улар Оллоҳнинг айтган гаплари асосида¸ Пайғамбар (с.а.в) нинг айтган гаплари асосида эмас¸ Каримовга ëн босадиган¸ унинг манфаатларини ўйлайдиган тарзда ҳаракат қилаяптилар. Ҳақиқатан Каримовга қарши мухолифат бўлиши керак. Биз кутдик¸ кутдик бўлмади. Энди золим ҳокимларга қарши курашишимиз керак. Кураш бўлмаса ҳеч нарса бўлмайди. Ўзбекистондаги ҳолат сўз билан ағдарилмайди. Ҳозир бутун мусулмонлар бирлашиши керак. Бир лидер атрофида тўпланиши керак.

Озодлик: Ўзбекистонда масжиддан чиққан одамларга имомлар бунақа гапларни айта оладими? Ҳеч бўлмаса биттаси бошлаб бериши мумкинми?

Мулла Мусо: Ҳозир бунақа гапларни гапирса нима бўлишини биласиз. Шунинг учун ҳам ҳозирги имомларни кўпчилиги унина ëндошлари. Унинг чизган чизиғидан чиқмайдиган инсонлар. Буни халқ ҳам билади. Қўрқувдан ҳеч ким ҳеч нарса қила олмайди. Ҳақиқатпарвар имомлар чиқиши керак. Ўзини жонини¸ имонини ўртага қўйиши керак.

Тошпўлат Йўлдошев: Нима қилиш керак? Мана Юсуф Жумаев¸ Мўътабар Тожибоева¸ Мурод Жўраев¸ Мамадали Маҳмудов¸ Санжар Умаровлар Ўзбекистонни ичида туриб қандай курашиш кераклигини кўрсатишди.

Ҳақорат дилни оғритмас¸
Тубанлик мангу кетмасму¸
Кишанлар парчаланмасму
Қиличлар энди синмасму

Тириксан¸ ўлмағайсан¸
Санда одам¸ сенда инсонсан
Кишан кийма¸ бўйин эгма¸
Ки сен ҳам ҳур туғилғонсен.
XS
SM
MD
LG