Линклар

Шошилинч хабар
29 март 2024, Тошкент вақти: 03:26

Ўзбекистоннинг беқарор ташқи сиëсати


Евроосиë Иқтисодий Ҳамжамиятига аъзо давлат президентлари яқинларгача ҳамжамият йиғинларидан президент Путинга ўз садоқатларини кўрсатиш воситаси ўлароқ фойдаланиб келдилар.
Евроосиë Иқтисодий Ҳамжамиятига аъзо давлат президентлари яқинларгача ҳамжамият йиғинларидан президент Путинга ўз садоқатларини кўрсатиш воситаси ўлароқ фойдаланиб келдилар.

Қурултойнинг бу галги эшиттиришида Бишкек студиясидан ҳамкоримиз Меҳрибон орқали мустақил сиëсатшунос, собиқ дипломат Тошпўлат Йўлдошев, Озодлик радиосининг Бишкекдаги қирғиз хизмати мухбири Бектош Шамшиев, Тошкентдан кузатувчи Суҳбат Абдулла, таҳлилчи Камолиддин Раббимов, Лондон ташаббус гуруҳи раҳбари Шоҳида Ëқуб ва мухолифат фаоли Алибой Йўляхшиевлар иштирок этишади.

Демак, Ўзбекистон Евроосиё иқтисодий ҳамжамиятидан чиқмоқда. Ўзбекистон ташқи ишлар вазирлиги бу ҳақдаги расмий нотани ташкилот котибиятига октябр ойида топширган. Евроосиё иқтисодий ҳамжамиятининг (ЕвроосиëИҲ) бу нотага 25 ноябргача расман жавоб қилиши кутилмоқда. Евроосиё иқтисодий ҳамжамияти умумий божхона ва ташқи чегараларни яратиш ҳамда умумий ташқи иқтисодий сиёсат юритишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган ташкилотдир. Унга Россия, Беларус, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон аъзо ҳисобланади.

2006 йил январ ойида Евроосиё иқтисодий ҳамжамиятининг Санкт-Петербургда ўтган навбатдан ташқари мажлисида, Ўзбекистон ташкилот аъзолигига қабул қилинган эди. Ўзбекистоннинг ушбу ташкилотга аъзо бўлиб кириш қарорини президент Ислом Каримов, Марказий Осиё давлатларининг жаҳондаги йирик, қудратли давлатларнинг геосиёсий манфаатлари объектига айланишига йўл қўймаслик, кучли Россияга суяниш истаги билан изоҳлаган.

Энди эса Ўзбекистон Евроосиë иқтисодий ҳамжамиятидан чиқмоқда. Хўш, буни қандай изоҳлаш мумкин? Ўзбекистон кейинги 16 йил давомида жуда кўп ташкилотларга кириб чиқди. Мана ГУАМга кириб чиқди, 1999 йил 16 феврал портлашларидан олдин Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилотидан (КХШТ) ҳам чиққан эди. Шоҳида Ëқуб сиз бу беқарорлик сиëсатини қандай изоҳлайсиз?

Шоҳида Ëқуб: Буни беқарорлик сиëсати деб айтишимиз мумкин эмас. Чунки бу умуман олганда ташқи сиëсат эмас. Масалан, ташқи сиëсатда қандайдир линия бўлиши мумкин. Ўзбекистон ҳукуматида ҳеч қандай линия йўқ. Баъзи пайтларда Россияга таянамиз, баъзи пайтларда Ғарбга таянамиз. Ҳеч қанақа аниқ бир йўналиш йўқ. Буни сиëсат дейишимиз мумкин эмас.

Озодлик: Энди сиëсат шунақа бўлмайдими, яъни манфаатлар доирасида у ëқ бу ëққа силкиниб турадику! Ҳар бир давлатнинг сиëсати ўзгариб турадику!

Шоҳида Ëқуб: Бунақа радикал равишда ўзгармайди-ку. Қандайдир ишонарли нарса бўлиши керак-ку. Масалан, Андижон воқеаларидан кейин Ғарб билан умуман ҳеч қанақа алоқа бўлмади. Фақат Россия ва Хитой. Энди Ғарб билан алоқаларимиз яхшиланаяпти ва Россия бизларга керак эмас. Каримов Россияни ташлади. Бу нима дегани? Бу сиëсат эмас.

Озодлик: Камолиддин сиз бу борада нима дейсиз? Бугун Ўзбекистон Евроосиë иқтисодий ҳамжамиятидан чиқаëтганини эшитганингизда, сизда қандай ҳолат юз берди?

Камолиддин Раббимов: Биласизми, мен бу маълумотни кеча олдим. Бу ferghana.ru ахборот агентлигининг интернет сайтида чиққан эди. Бу мен учун кейинги пайтдаги энг катта сенсация ҳисобланади. Агар Ўзбекистон ҳақиқатан ЕвроосиëИҲ дан чиқадиган бўлса, буни Москва томонга қилинган жуда ҳам катта ва салбий сигнал сифатида қабул қилиш мумкин. Чунки, ЕвроосиëИҲнинг ўзак ташкилоти ва ўзак давлати Россия ҳисобланади. Ва умуман олганда МДҲ, ЕвроосиëИҲ ва КХШТ Россия манфаатларини парваришловчи, унинг геосиëсий, геоиқтисодий манфаатларини парваришловчи ташкилотлар ҳисобланади. Бу мен учун албатта бир сенсация бўлди.

Мен, Каримов ҳозирги пайтда шундай катта ўзгаришларга асосланган ташқи сиëсат юргизишга қобил ҳолатда, деб ўйламаган эдим. Агар ҳақиқатан шу нарса бўладиган бўлса, буни катта бурилиш деб айтишимиз мумкин. Иккинчи томондан, бу беқарорлик сиëсати ëки ғалати сиëсат деб айтилаяпти. Мен бунинг замирида ҳар доим маълум бир қонуниятни кўрганман. Совет иттифоқи парчалангандан кейин коммунистик политбюронинг иккитагина аъзоси ҳокимиятда қолаяпти. Бу Нурсултон Назарбоев ва Каримов. Лекин Қозоғистон ва Ўзбекистон бугунги кунда, ўтган 16 йил давомида, бир-биридан умуман фарқ қиладиган иккита сиëсий тизимни, иқтисодий тизимни ўзида намоëн қилди.

Қозоғистон кўп векторли ички ва ташқи сиëсатни амалга ошира билди. Ўзбекистон эса дехатомик геосиëсатни амалга ошириб келаяпти. Яъни бу ерда оқ ва қора, яхши ва ëмон, дўст ва душман деган категориялар ҳаддан ташқари бўрттирилган. Қозоғистон мисолида Москва-Пекин-Вашингтон ўртасида уларнинг манфаатларини баланслаштириш ва бирор давлат билан совуш кузатиладиган бўлса, унга преференсиялар таклиф қилиш яъни унга ëқимли бўлган таклифларни таклиф қилиш орқали ўзининг балансини сақлаб келаяпти. Ўзбекистонда мутлақо бошқа бир модел кўринади.

Озодлик: Камолиддин бу масалага кейинроқ қайтамиз. Навбатни Бишкек студиясига берсак. Марҳамат.

Тошпўлат Йўлдошев: Мен ҳам буни сенсация деб ўйлайман. Мана Шоҳидахон ҳам айтдилар, бу давлат сиëсати эмас. Агар давлат сиëсати бўладиган бўлса, бу давлат миқëсида, ОАВларда, парламентда бу сингари жиддий қарорлар муҳокама қилиниши керак. Жамиятда нима учун ЕвроосиëИҲдан Ўзбекистон чиқмоқчи, нима учун Ўзбекистон интеграциялашмаяпти, бунинг салбий томонлари қанақа бўлади каби саволлар муҳокама қилиниши керак. Мана КХШТга кирди, чиқди. Кейин мана ЕвроосиëИҲга кирган пайтда бутун ОАВларда «тўғри иш қилинди» деб айтилди. Мана ҳозир ҳеч ким билан маслаҳат қилмасдан, ўзбошимчалик билан Ислом Каримов ЕвроосиëИҲдан чиқиш тўғрисида қарор чиқарди.

Меҳрибон: Тошпўлат ака Каримов ким билан маслаҳатлашиши керак эди?

Тошпўлат Йўлдошев: Давлатнинг сиëсати бўлгандан кейин давлатнинг манфаатларидан келиб чиқиб, парламентда муҳокама қилиниши керак эди. Шунақа муҳокама бўлмасдан тўсатдан бунақа сиëсат олиниши, мен учун ҳам бир сенсация.

Меҳрибон: Бектош оға сиз бунга қандай қарайсиз?

Бектош Шамшиев: Ўзбекистон ва Қозоғистон президентлари ўртасида муомала, бориш келиш яхши бўлмай қолгандан кейин шунақа бўлди деб ўйлайманда. Нурсултон Назарбоев бошлаган ҳар қандай иш доимо Каримовга ëқмайди. Иккинчидан Маркзаий Осиëдаги сув ва энергетика масалалари борасида аниқ бир тўхтамга келинмаганлиги учун ҳам Каримов шунақа бир қарор қабул қилди деб ўйлайман.

Озодлик: Энди навбатни биз билан Ўзбекистондан алоқада бўлиб турган Суҳбат Абдуллага берсак. Марҳамат.

Суҳбат Абдулла: Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқиши бу сиëсатдаги дефолт ҳолат ҳисобланади. Ўзбекистон Россияга бевосита ишончни йиғиштириб қўйгандан кейин ўзига иттифоқчи қидириб, Хитойни топиб олган. Мана Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқишига Каримовнинг Назарбоев билан келишмовчилиги сабаб бўлди деб ҳам айтиб ўтилди. Бунда озгина бўлса ҳам жон бор.

Сабаб шундаки, биз Ўзбекистон сиëсатини туб маънода олиб қарайдиган бўлсак, икки нарсага дуч келамиз: биринчидан, ҳозир Ўзбекистон ташқи сиëсатда бўлса ҳам, ички сиëсатда бўлса ҳам кўзидаги ҳамма нарсани яшил кўрсатадиган кўзойнакни ечиб ташлаб, ҳақиқий аҳволга тўғри баҳо бериб, ўзининг чекланган жиҳатларини ҳисобга олиши зарур. Агар буни ҳисобга олмайдиган бўлса, Ўзбекистон кўп нарсадан мосуво қолади.

Иккинчидан, агар катта империячилик авантюрасига туша бошлаган Ўзбекистоннинг Хитой йўриғига юра бошлашининг ўзи, келажакда Ўзбекистон учун катта ҳамда яхши оқибатларга олиб келишига менинг жуда катта шубҳам бор. Шунинг учун Ўзбекистоннинг ҳозир ЕвроосиëИҲдан чиқишининг бош маъноси биринчидан, Кремлнинг жиғига тегади, иккинчидан, Ўзбекистон сиëсатида хитойпарастлик ҳодисасининг бошланиш нуқтаси деб қабул қилса бўладиган вазият бу.

Озодлик: Бунга оддий ўзбекистонликларнинг муносабати қандай?

Суҳбат Абдулла: Биласизми, яқин қўшнини назарда тутганда Россия билан алоқалар яхши эди деган фикрлар жуда ҳам кўп айтилаяпти.

Озодлик: Ҳозир бизнинг суҳбатга мухолифат вакили Алибой Йўляхшиев ҳам қўшилди. Алибой ака Ўзбекистон-Россия муносабатлари ëки Ўзбекистон ташқи сиëсатидаги Россия омилига сиз қандай баҳо берган бўлардингиз? Яъни Россия билан бир иттифоқда бўлганимиз маъқулми ëки масофа маъқулми?

Алибой Йўляхшиев: Мустақил мамлакатда ташқи сиëсат барқарор бўлгани яхши. Ҳар қандай давлат бугун бутун дунë билан, яқин қўшнилар билан эса албатта, яхши муносабатда бўлиши керак. Мен умуман унча-мунча сиëсатга аралашиб юрган киши сифатида мамлакатнинг ҳарбий блокларга, ҳарбий ташкилотларга қўшилишини ëқламайман.

Озодлик: ЕвроосиëИҲ ҳарбий блокмас-ку.

Алибой Йўляхшиев: Иқтисодий, ижтимоий, сиëсий характердаги ташкилотга аъзо бўлиш бу фойдадан иборат. Лекин бу деган сўз бугун аъзо бўласан, эртага чиқиб кетасан, бугун бир ташкилотга, бошқа куни бошқа ташкилотга аъзо бўласан деган гап бу беқарорлик ҳисобланади. Агар бу шахсда бўлса, шахс ҳурматини йўқотади, давлатда бўлса, давлат халқаро ҳурматини йўқотади.

Шунинг учун Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲга аъзо бўлиб туриши ва унда актив қатнашиши бу фойдали бўлар эди. Кириш-чиқишда асос бўлса, ҳар қандай ташкилотга давлат кириши ва чиқиши мумкин. Киришда ҳам, чиқишда ҳам албатта давлат аҳамиятига молик бўлган асослар бўлиши керак. Бугун Ўзбекистон халқининг аҳамиятига молик бўлган қадам қўйилиши керак.

Озодлик: Бундай асослар бор. Россияда Грузия урушидан кейин империячилик кайфиятининг кучайиб бориши ва Медведевнинг МДҲ давлатларида ўз сўзимизни қаттиқ айтамиз деган фикрларидан кейин бироз масофалашиш иштиëқи пайдо бўлиши мумкин. Аммо бу ерда шахс ролига тўхталинди.

Мен шу ўринда Каримовнинг шу пайтгача қилиб келган ишларининг бир индаллосига яъни ибтидосига эътиборингизни қаратмоқчиман. 1991 йилнинг декабр ойида Наманган ҳокимлигини ўраб олган диндорлар қаршисида гапирган Каримов жуда кўп ваъдаларни берган эди. Ўшанда Каримов Россиядан келаëтган хавф боис мусулмонлар бирлашиши ва шунинг учун ҳам исломий жамият қуриш таклифига рози бўлишига бир шаклда ваъда берган эди.

«Ҳозир мамлакатдаги вазият шундай бўлган пайтда, тортишув бўлган пайтда, славянлар тўпланиб, эртага Ўзбекистонга айтайлик нимадир қилади, бунинг ҳаммасини ҳисобга олган пайтда бизлар мусулмонларни, давлатимизни бирлаштиришда ҳозир янги одам келса бўлиниб кетмайдими? Бир томонини ҳам ўйлаш керакки, ҳозир Ўзбекистонда катта кураш кетаяпти. Бир томондан эмас, тўрт томондан кураш кетаяпти.

Шуни ҳисобга олганда агарки, менга ишонсангиз агар шу йўлни секин-секин, секин-секин айтайлик, поғона-поғона, поғона-поғона чиқиб кетсак агар, чиқиб кетамиз. Бўлмаса ҳозир жанг бўлади. Сизларга қарши чиқадиган кучлар ҳам бор. Эртага у кучни ишлатади-ю, орада қон тўкилади-ю эртага армия киради. Агарда мустақилликни шу билан йўқотмоқчи бўлсангиз йўқотинглар, Тоҳирбек (Тоҳир Йўлдош). Йўқотинглар. Мана танклар тайëр бўлиб турибди ҳозир.

Телевизорда чиқиб гапларни эшитяпсизларми йўқми? Горбачëв нима деяпти? Ўзбекистонда, Қозоғистонда яшаëтган бошқа дейлик Европадан келган одамлар булар эртага нобуд бўлади, ҳозир ўйлаб кўринглар ўртоқ Каримовлар деган гапларни сизлар эшитмайсизлар. Менга ҳам қулоқ солмайсизлар. Мен ҳам ëниб кетаяпман. Лекин бу ишларни тўғри тушуниш керак. Вазмин бўлиш керак. Танкларни ишлатсак бизларни ҳеч нарса қила олмайди, лекин қон тўкиладими, йўқми?

Шу нуқтаи назардан менинг илтимосим агарки, ишонсангиз агар шу масалани бир кунда эмас поғона-поғона ечайлик. Биринчи масалада, Ислом партияси тўғрисида мен ваъда бердим. Келишдикми шу масала бўйича?»

Озодлик: Демак, Каримов Тоҳир Йўлдошга ислом партияси бўйича 1991 йилда ваъда бераяпти. Орадан 10-15 кун ўтиб мавқеини мустаҳкамлагач, бу одамлар қамоққа тушди ва ваъдалар ваъдалигича қолиб кетаверди. Каримовнинг шахсияти билан боғлиқ сиëсат ҳақида Камолиддин сизда тасаввур борми?

Камолиддин Раббимов: Каримовнинг мана шу айтган гапларини мен шундай қабул қилган бўлардимки, биринчи пункт бу ташқи давлатларнинг Ўзбекистоннинг ички ишига аралашишига имконият бермаслик. Бу нуқтаи назардан Каримовнинг олдинга сураëтган бир фикрини тўғри деб баҳолайман.

Лекин айни пайтда масалан нафақат айнан шу ҳолатда, лекин жуда ҳам кўп ҳолатларда Каримов тўғри гапиради, лекин ўзининг айтган гапларини амалга оширмайди. Бу жуда ҳам мураккаб бўлган сиëсий технология. Умуман Каримовда шундай бир хусусият борки, ўзининг камчилигини ëки ўша сиëсий режимдаги ноқисликларни қаттиқ танқид қилади ва шу орқали жамиятнинг ишончига кириб, ишонч даражасини кўтаради.

Мана шундай пайтда жамиятда кутиш вазияти пайдо бўлади, лекин бу муаммолар ҳал бўлмайди. Масалан «интернетни бўғиш ахмоқлик» ëки «ОАВлар бўлмас экан, одамлар Ҳизбут таҳрирнинг варақаларини ўқий бошлайди» деган кўпгина фикрлари бор. Лекин интернетда ҳам, ОАВларда ҳам эркинлик кузатилмайди.

Суҳбат Абдулла: Каримовнинг қайта-қайта блокларга кириш-чиқиши, бир гапни олдин айтиб кейин бошқасини айтишининг моҳиятида битта нарса ëтибди: Каримов ҳозир жуда катта ишонса бўладиган империя иттифоқчисини қидираяпти.

Озодлик: Камолиддин бу ерда ижобий бир ҳолат йўқми? Россиядан узоқлашиш яхши-ку. Биз бу қадамни нима учун олқишламаяпмиз?

Камолиддин Раббимов: Бир томондан ҳақиқатан ҳам Россияда империализм кучайиб бораяпти. Бу нарса яшириб бўлмайдиган даражада юзага чиқаяпти. Лекин бу Россиянинг комплекси, ноқислик аломати яъни Россия бир вақтлар катта империя бўлган ва ҳозирги пайтда унинг ресурслари, битта демографиянинг ўзи ҳақиқатда фожеали ҳолатга тушаяпти. Россияда ҳар йили аҳоли 750 мингга қисқариб бораяпти. Яъни Россия ҳар йили битта шаҳар йўқотаяпти. Бу биринчидан.

Иккинчидан Россия Ўзбекистон жамияти учун абадий омил. Биз Россия жамияти ва Россия ҳукумати билан ҳисоблашмасдан, масалан ҳозирги пайтда Россия бизга босим қиламиз деган пайтда, паспорт режимини осонлаштириб қўйди. Россия фуқаролигини олиш ҳаддан ташқари осонлашиб кетди. Бизнинг асосий ишчи мигрантларимиз Россияга бориб ишлаяпти. Ўзбекистоннинг манфаатида биз нафақат 5-10 йилни, балки келажак 50-100 йилни ҳам ўйлашимиз керакки, келажакда биз Россия билан ҳақиқатда бир ижобий муносабатда бўлган бир муносабатни шакллантиришимиз мумкин.

50, 100 йилдан Россиянинг кайфияти ва вазият анчагина бошқа бўлади деган умиддаман. Шунинг учун Россия билан фақатгина конфронтация қилиш мақсадга мувофиқ эмас. Россиянинг империалистик кайфиятига сигналлар бериш керак. Эътибор берсангиз, мана Россияда скинхедлар бор. Улар Ўзбекистон, Қирғизистон, Тожикистон фуқароларига жабр-зулум қилади. Лекин нима учун Қозоғистон фуқароларининг бирортасини ўлдиргани йўқ? Бу жуда ҳам қизиқ савол.

Озодлик: Энди у ëқда Қозоғистонда фуқаролари камда.

Камолиддин Раббимов: Лекин топиладику. Мана қоралар топилаяптику. Лекин қозоқларга тегинмаяпти. Яъни скинхедларда ҳам «Қозоғистон бизнинг дўстимиз» деган тасаввур, стереотип шаклланган. Мана шундай стереотипни босқичма-босқич шакллантириш мумкин. Россия Андижон воқеаларидан кейин Ўзбекистонни ичак-чавоғи билан сотиб олиб қўйди. Дейлик мобилный компаниялар ва бошқа. Лекин ҳаддан ташқари чалпиниш, у томон бу томонга силтаниш, Ўзбекистоннинг вазиятини борган сари заифлаштириши мумкин деган хавотирдаман.

Меҳрибон: Тошпўлат ака мана Россиядан узоқлашиш яхшими ëки ëмонми деган савол ўртага қўйилаяпти. Сиз бунга нима дейсиз?

Тошпўлат Йўлдошев: Олдинги гапирганлар узоқлашишни ва ЕвроосиëИҲдан чиқишни сиëсий масалаларга боғлаб қўйишди. Лекин мен бу фикрга қўшилмайман. ЕвроосиëИҲдан чиқишнинг асосий сабаби Ўзбекистон иқтисодининг ҳолсизлиги. Яъни интеграцион жараëнларда иштирок эта олмаслиги.

Агар Ўзбекистон интеграцион жараëнларда иштирок этганида, у ўзининг ички чегараларини очиб, божхона иттифоқига қўшилиши керак эди. Мана ҳозир бизда бож тўловлари жуда катта, солиқлар бошқа мамлакатларга қараганда ниҳоятда катта. Ўзбекистонда банк системаси дунë даражасидан ниҳоятда паст даражада ишлаяпти. Улар емирилар ҳолатда бўлиб турибди. Интеграцион жараëнларга Ўзбекистон кирганда эди, Ислом Каримов юргизаëтган сиëсат ўзининг кўз олдида, халқнинг кўзи олдида намоëн бўларди. Яъни қўшни мамлакатларнинг инвестициялари, бизнеслари кира бошлагандан кейин, Ўзбекистондаги ишлаб чиқариш ўша заҳоти ўлар эди. Ички бозорни қўшнилар эгаллаб олар эди. Мана шундан қўрқиб, ўзининг шарманда бўлишидан қўрқиб, бу ЕвроосиëИҲдан чиқаяпти. Бу ерда умуман сиëсий омилнинг ўзи йўқ.

Ислом Каримов сиëсий жиҳатдан барибир Кремлга ëпишиб туради. Чунки авторитар мамлакатларни, диктаторларни қўллаб-қувватлайдиган фақатгина Кремл билан Пекин бўлади. Ғарбга яқинлашади деса, буни ҳам айтиб бўлмайди. Чунки ҳозир Барак Обама “Бизнинг асосий сиëсатимиз либераллашув, демократияни тарғиб қилиш, куч ишлатиш сиëсатидан воз кечиш” деган гапларни айтди. Бу нарса авторитар, диктатор режимлар учун ҳалокатли ҳисобланади. Чунки улар инсон ҳуқуқларини қўллаб-қувватлаш, инсон эркинлигини қувватлаш, матбуот эркинлигини қувватлашларга кўпроқ эътибор бера бошлайди. Биз иқтисодий, ижтимоий кескинликни, ижтимоий аҳвол ëмонлигини четга қўйиб, сиëсий омилларни ҳозир муҳокама қилаяпмиз. Ҳозир биз қилаëтган иш нотўғри.

Озодлик: Демак, ЕвроосиëИҲдан хайр бормиди?

Тошпўлат Йўлдошев: Йўқ, ҳозир ҳар бир давлат интеграцион жараëнларга кираяпти. Айтаяпманку чегаралар очиқ бўлса, фуқаролар қўни-қўшни мамлакатларга бориб ўзининг савдоси борми, иш қидириб кетадими, ëки бошқа бориш-келишлари борми ана шулар ривожланиб кетадиган бўлса, албатта бу хайрли нарса. Ғарб мамлакатлари ҳам Марказий Осиë давлатлари.....

Озодлик: Кремлнинг измида юришда хайр борми?

Тошпўлат Йўлдошев: Сиëсий жиҳатдан Каримов Кремлнинг измидан чиқмайди. Иқтисодий жиҳатдан ҳеч кимга чегарани оча олмайди. Сабаби ҳозир худди Шимолий Кореяга ўхшаб қолди. Ўзини изоляцияга қўйиб, ҳеч бир мамлакатни қўймаслик сиëсатини олиб бораяпти ҳозир.

Озодлик: Балки ЕИдан ëки АҚШдан дастак топгандир? Камолиддин сизда шунақа хабар йўқми?

Камолиддин Раббимов: Мен Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқишини геосиëсий ўйинлар билан ҳам боғлаган бўлар эдим. Чунки Ўзбекистоннинг, мана мен Тошпўлат аканинг фикрларига қўшиламан, иқтисодий-ижтимоий омиллари кучли. Лекин кейинги 2-3 йилда Ўзбекистон ЕвроосиëИҲ доирасидаги учта, тўртта келишувни имзолагани йўқ ва шу билан, бир турбулент ҳолатда яшаб келаëтган эди. Яъни расман ЕвроосиëИҲ аъзоси, лекин унинг ўзак келишувларини имзоламаган. Бу мана шу зайлда давом этиши мумкин эди.

Лекин Каримов бундай қилмаяпти. У сиëсий сигнал бериб, ЕвроосиëИҲдан чиқаяпти. Менимча, бу албатта геосиëсий ўйинлар билан боғлиқ бўлиши керак. Бунда иккита бир-бири билан боғлиқ бўлган ҳолатни кузатиш мумкин. Бунга ë Москвадан дистанция сақлашга интилиш, ë ғарб ëки АҚШга яқинлашишга сигнал деб қараш мумкин. Лекин бошқарув пакети қайси бирида эканлигини айта олмайман.

Суҳбат Абдулла: Мен саволингизга шундай жавоб берган бўлардим...

Озодлик: Қайси саволга?

Суҳбат Абдулла: Россия билан яқинлашиш яхшими ëки ëмонми деган саволга. Гап шундаки, ало...

Озодлик: Гапираверинг эшитиб турибмиз.

Суҳбат Абдулла: Европага ëки АҚШга яқинлашишга, Грузия воқеасидан кейин Россиядан узоқлашишга бўлган интилиш деб қарашга мен унчалик ҳам қўшилмайман. Сабаб шундаки, Ўзбекистон Грузиядаги бўлган воқеага ҳеч қандай эҳтиëжи йўқ эди. Ҳозирги даврда Москва тарафидан МДҲни кучайтириш ҳолатларига кучли эътибор берилмоқда. Жуда катта маблағлар ташланмоқда. Худди шундай бир ҳолатда Кремлнинг жиғига тегиб Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқиб кетиши бевосита Медведевнинг юзига рўмол ўраш билан баробар.

Лекин ҳозирда, менинг назаримда, Ўзбекистоннинг иккинчи бир қуллик қиладиган империал тузуми кўзга кўринмаяпти. Ҳозир бу нарса аниқ эмас. Балки бу жаноб Каримовнинг сиëсий ўйинларидан биттасидир. Барибир нима бўлганда ҳам Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқишининг ўзи жуда катта нарсани йўқотди деганидир. Бу Ўзбекистон учун катта салбий оқибатларга олиб келади. Лекин масофа сақлаганда ҳам муносабатларни сақлаб қолиш керак эди. Бу бугунги кунда Ўзбекистон учун жуда ҳам зарур. Ички аҳволни мулоҳаза қилиб кўрганда ҳам, ташқи сиëсатни мулоҳаза қилиб кўрганда ҳам бу ҳали вақти келмаган нарса эди. Ўзбекистон бу ишни вақтидан олдин қилиб қўйди.

Озодлик: Ҳовли олма, қўшни ол деган гап бор. Ҳар ҳолда Россия бизнинг қўшнимиз. Қўшнилар билан муносабатларни биз қайсидир бир шаклда олиб боришимиз керак. Оқибатлар нималардан иборат бўлиши мумкин?

Камолиддин Раббимов: Ҳозирча оқибатлари тўғрисида мен батафсил гапиришга ожизман.

Озодлик: Эсингизда бўлса, 1999 йил 15 февралда Ўзбекистон Коллектив хавфсизлик шартномасидан чиққанидан бир кун ўтиб, Тошкентда портлашлар содир бўлган эди. Биз бу воқеалар ўзаро боғлиқми ëки йўқми билмаймиз.

Камолиддин Раббимов: Биласизми айнан 2005 йил ноябр ойида, демак уч йил бўлаяпти, Ўзбекистон жуда ҳам қисқа муддат ичида Россия билан иттифоқчилик келишувини имзолаган эди. Мана жуда ҳам бир қизиқ вазият шаклланаяпти: Белорус билан 10 йил давомида иттифоқчи давлат бўла олгани йўқ, лекин Каримов билан Андижон воқеаларидан кейин бу нарса бир-икки ой ичида ҳал бўлган эди.

Лекин аслида Каримов ва Путин бу келишув орқали иттифоқчилик тушунчасини ва қадриятини жуда ҳам катта обрўсизлантирди. Ўзбекистон ўтган уч йилдан кейин ўзини тиклаб олди ва сиëсий ўйин кўрсатишга қайтадан иродасини кўрсата бошлади. Лекин ҳозирги Тошкент жуда ҳам мураккаб вазиятда. Чунки унинг геосиëсий ресурслари бутунлай тамом бўлган. Яъни Ўзбекистон сиëсий ҳокимиятига ҳеч ким ишонмайди ва ҳамма жуда ҳам бир скептик ҳолатда қарайди. Андижон воқеаларига қадар ғарб Ўзбекистондаги воқеаларни трансформация қилишга ишонар эди. Лекин бугунги кунда ҳеч кимда бундай умид ва ишонч йўқ.

Озодлик: Оқибатлари қандай бўлиши мумкин?

Камолиддин Раббимов: Ўзбекистоннинг Москва билан муносабатлари гастарбайтерлар орқали ëки бошқа бир каналлар орқали Россиянинг Ўзбекистонга босим ўтказиши кучайса керак.

Суҳбат Абдулла: Бош оқибат Ўзбекистон учун сув захираларини йўқ қилиш билан бошланади.

Озодлик: Суҳбат ака, Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқиши бугун-эрта қандай оқибатларга олиб келади?

Суҳбат Абдулла: Биринчидан, табиий ресурсларнинг катта империяликка даво қилаëтган мамлакатларга ташиб кетилиши билан якунланади. Иккинчидан пул олиб бориш соҳасидаги жуда катта бошбодоқликларга сабаб бўлади. Учинчидан, Ўзбекистон бозорларидаги жуда катта ноқисликлар кўринади. Тўртинчидан, маҳсулот ишлаб чиқариш соҳасида жуда катта салбий оқибатларнинг юзага чиқиши кўринади.

Бектош Шамшиев: Мен сизларнинг эътиборингизни бошқа масалага қаратмоқчиман. Узоқдаги қариндошдан яқиндаги қўшни дегандай мана Ўзбекистоннинг ëнида Тожикистон, Туркманистон, Қозоғистон, Қирғизистон бор. Агар иқтисодий соҳаларда интеграциялашувни Ўзбекистон мана шу мамлакатлар билан ЕвриоосиëИҲ доирасида амалга оширса, жуда ҳам яхши бўларди. Чунки бизнинг чегарамиз, сувимиз, йўлимиз бир. Тошпўлат ака айтгандай интеграциялашув, яқинлашув, иқтисодий ҳамкорлик кучайиши керак. Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқиб кетиши Ўзбекистоннинг ички аҳволига жуда ëмон таъсир кўрсатади.

Меҳрибон: Айнан қандай оқибатларга олиб келади?

Бектош Шамшиев: Менинг назаримда сув муаммоларининг ҳал бўлиши, ҳамкорлик масалаларида, дейлик газ масаласида Ўзбекистон билан Қозоғистон позициясининг келишмай қолиши каби оқибатларга олиб келиши мумкин.

Меҳрибон: Тошпўлат ака оқибатлар хусусида сиз нима дейсиз?

Тошпўлат Йўлдошев: Ўзбекистоннинг ЕвроосиëИҲдан чиқишининг ўзи демак, Ўзбекистон бундан кейин яккаланиш сиëсатини олиб боради.

Озодлик: Балки яккаланмасдан ЕИга суянар?

Тошпўлат Йўлдошев: Йўқ, мен бу нарсага қўшилмайман деб айтдим. Бу нарса фақатгина ўзбек халқига эмас, балки қўшни мамлакатларга ҳам ўзининг салбий таъсирини кўрсатади. Яъни иқтисодий савдо, бориш-келишлар, импорт-экспорт масалалари, сармояларни у ëқ бу ëққа олиб ўтишлар қийинлашади. Шунинг учун ҳам бу ҳамма мамлакатларга таъсир қилади.

Улар халқни эзишга, бундан баттар ҳам қул қилишга ҳаракат қилади. Бундан кейин қўшнилар билан алоқалар ëмонлашиб боради. Бу Ўзбекистонга қаттиқ салбий таъсир кўрсатади деган фикрдаман.
XS
SM
MD
LG