8 senyabr kuni jahon ommaviy axborot vositalaridagi shov-shuvli yangilik dunyodagi dunyoning katta boylaridan biri Jorj Sorosning jahon bo‘ylab inson huquqlari himoyasi bilan shug‘ullanib kelayotgan Hyuman Rayts Uotch (Human Rights Watch ) tashkilotiga 100 million dollar xayriya qilgani haqidagi xabar bo‘ldi.
Jorj Soros yillardan beri dunyodagi eng badavlat shaxslar ro‘yxatining tepasidan tushmay kelayotir.
- Bu kelasi 10 yil davomida har yili 10 million dollardan deganidir. Hyuman Rayts Uotch Yevropada kuchli zaminga ega¸ ammo men ularning Lotin Amerikasi va Osiyoda ayni shunday zamin barpo etishlarini istayman¸ dedi 7 senyabr kuni Royters muxbiri bilan suhbat davomida taniqli moliyachi.
Bu qarori bilan Ochiq jamiyat institutining turli jamg‘armalariga yiliga 100 milliondan ortiq pul sarflab kelayotgan Soros¸ bir tashkilotga¸ bir maqsad uchun eng katta xayriya qilgan jahon metsenatlaridan biriga aylandi.
Diqqatimizni tortgan voqealarning ikkinchisi¸ 27 avgust kuni Soros o‘tirgan Nyu Yorkdagi ofisdan minglab chaqirim masofada - Toshkentning Milliy san‘at markazida bo‘lib o‘tdi.
“Fond Forum¸ “Ayollar kengashi” RJB¸ “Mehr nuri” jamg‘armasi hamda Ijtimoiy tashabbuslarni qo‘llab-quvvatlash fondi tomonidan Homiylar va hotamtoyilar uchun hisobot kechasi tashkil etilib¸ unga tashrif buyurgan xalqaro mahalliy jamoat tashkilotlari¸ biznes olami vakillari¸ sanoat korxonalari¸ savdo va farmatsevtika kompaniyalaridan 150 nafarga yaqin vakilga Gulnora Karimovaning ehtirom va tashakkur izhor etilgan diplomlari topshirildi”¸ deb yozdi tilga olmoqchi bo‘lganimiz ikkinchi voqea haqida Fond Forum o‘z saytida.
Sodda qilib aytganda¸ prezident Karimovning to‘ng‘ich qizi Gulnora Karimova¸ o‘zi boshqaradagigan har xil xayriya jamg‘armalariga xayriya qilganlarga Hotamtoy degan yorliq taqdim qildi va ularni keyingi saxiyliklarga rag‘batlantirdi.
Va nihoyat¸ 8 senyabr kuni Xayriya yordami jamg‘armasi deb atalgan tashkilot “Jahon beruvchilari reytingi”(The World Giving Index)ni e‘lon qildi. Gallup markazining 153 davlatda yashovchi 195 00 odam ishtirokidagi so‘roviga asoslangan tadqiqotga ko‘ra¸ boshqalarga pul xayriya qiladiganlar¸ o‘z vaqtini boshqalar foydasiga beg‘araz sarflaydiganlar va begonalarga yordam qo‘lini cho‘zadiganlar¸ o‘ziga to‘q va boy mamlakatlarda ko‘proqdir. Xayriyani asoson puli borlar qilishida yangilik yo‘q. Ammo tadqiqotchilar kelgan yangi xulosa shuki¸ xayriyani boylardan ko‘ra ko‘proq¸ baxtiyor¸ o‘z hayotidan mamnun odamlar qiladi.
Payqaganingizdek¸ bir biridan ayri holda¸ ayri joydan kelgan uchala xabarni bog‘lab turgan so‘z - xayriya kalimasi va bu voqealar markazida turganlar - zamonaviy hotamtoylardir.
7 senyabr kungi bayonoti bilan Jorj Soros¸ dunyo miqyosidagi “eng ko‘p beruvchi”lardan biriga aylangan bo‘lsa¸ O‘zbekistondagi rasmiy matbuot bu maqomni yillardan beri Gulnora Karimovaga nisbat berib keladi.
Shu yil Gulnora Karimova Toshkentda o‘tkazgan xayriya marafoni reklamasi.
Ko‘krak saratoniga chalingan o‘zbek ayoli haqida qayg‘urib¸ zo‘r xorij mutaxassislarini mamlakatga keltirib¸ beminnat xizmat ko‘rsattirayotgan ham¸ bechorahol talabaning ichkariyu tashqaridagi o‘qishi pulini to‘lab¸ ularga stipendiyalar berayotgan ham¸ iqtidorli yoshlarni taqdirlab¸ bolalar uchun go‘zal bayramlar tashkil qilib berayotgan ham¸ O‘zbekistondagi quruvchidan tortib xonandayu raqqosaga qadar hammani yiliga taqdirlayotgan ham Gulnora Karimovadir.
Aftidan¸ O‘zbekistonning “eng katta beruvchisi” Gulnora Karimova o‘tgan hafta o‘ziga berayotganlarga minnatdorlik izhor qildi. Bu e‘tirof ham berish – haq berishdir. Xayriya yordami jamg‘armasi tadqiqotchilari xulosadan kelib chiqadigan bo‘lsak¸ Gulnora Karimova O‘zbekistonning eng baxtiyor ayoli ham bo‘lib chiqadi – zotan¸ ruhshunoslarga ko‘ra¸ baxtli odam boshqalarga o‘z moli va vaqtini ko‘proq ehson qiladi¸ bu berishdan tug‘ilgan qoniqish esa¸ uni yanada baxtiyorroq qiladi.
Ammo bu uchala voqeadagi uyqashlik¸ afsuski¸ so‘zlardagi zohiriy uyqashlik darajasida to‘xtaydi.
Jorj Soros¸ kimga¸ nima uchun ¸ qancha pul berishni o‘zi belgilaydi¸ zotan sarflanayotgan pullarning xo‘jayini uning o‘zidir – bu pullar qaydan kelib¸ qayga ketayotgani ham anchayin shaffof. Boz ustiga¸ uning bu pullarni qayga¸ nima uchun sarflayotgani uning o‘ziga ham¸ qolgan dunyoga ham ayon:
- Birinchidan¸ bu (inson haqlari himoyasi) men qattiq ishonadigan bir g‘oya. Ikkinchidan¸ bu tashkilotni men juda yaxshi bilaman va uning samarasi va o‘z ruhini so‘ndirmay kelayotganiga o‘zim guvohman. Qolaversa¸ men bu ishni boshqalarga qoldirmay¸ ko‘zim ochiqligida imkon qadar ko‘proq pulni beradiganlarimga berish niyatidan¸ dedi 7 senyabr kuni o‘z hotamtoyligini izohlagan Jorj Soros.
Sorosdan farqli¸ O‘zbekiston¸ qolaversa qolgan dunyo Gulnora Karimovaning¸ xayriyaga sarflanayotgani da‘vo qilinadigan mablag‘larining qaydan va qanday kelayotgani haqida nima biladi? Xalq og‘zidagi “mana bu Gulnoraniki emish¸ bunisi ham”¸ degan qabildagi mish-mishlardan bo‘lak¸ deyarli hech narsa. Ammo aniq raqamlarni yaxshi ko‘ruvchi G‘arbda bu sir pardasi asta-sekin ko‘tarilmoqda – Shveytsariyada chiqadigan Bilan iqtisodiy jurnaliga ko‘ra, Gulnora Karimova hisobida taqriban 625 million dollar bor. Shu hisob-kitob asosida O‘zbekistonning Shveytsariyada joylashgan BMT vakolatxonalaridagi elchisi Karimova Shveytsariyadagi eng badavlat odamlar ro‘yxatiga kiritildi.
Ammo 27 avgust kungi Toshkentdagi marosim ruhidan ko‘rinib turibdiki¸ Gulnora Karimovaga qarashli o‘nlab nodavlat va notijorat idorasi maqomiga ega tuzilmalar Karimovaning xususiy boyligidan qilinayotgan xayriyalar emas¸ balki uning o‘ziga boshqalar berayotgan xayriyalar hisobiga yashamoqda. Buni Gulnora Karimova boshqarayotgan tashkilotlardan biri vakili ham tasdiqlaydi:
- Hamma loyihalarimiz sponsorlar bilan. Sponsorlarimiz esa¸ o‘z xohishi bilan xayriya qiladigan har xil tashkilotlar¸ shuningdek xususiy shaxslar. O‘tkazadigan hamma tadbir va loyihalarimiz ana shu xayriya pullari hisobiga amalga oshiriladi¸ deydi Karimovaga qarashli tashkilot vakillaridan biri.
Gulnora Karimova bunday hotamtoylarni maxsus taqdirlash uchun maxsus marosimlar o‘tkazganiga qaramay¸ Ozodlik suhbatlashgan karimovachilardan biri¸ bu homiylarning kimlar ekani jamoatchilik uchun yopiq ma‘lumot deya atadi:
- Yo‘q¸ buni aytolmayman. Endi savob ishni qilgan odam buning orqasidan baralla bong urmaydiku! Men shuncha berdim¸ yo buni qildim¸ bu ishning sponsori men¸ deb. O‘shaning uchun buni oshkor qilishning keragi yo‘q¸ dedi Gulnora Karimovaning xayriya hisobiga faoliyat yurg‘izayotgan tashkilotlaridan biri ma‘suli.
Garchi Fond Forum saytidagi xabarda¸ Gulnora Karimovaning keyingi olti yil ichida 4 milliondan oshiq o‘zbekistonlik hayotiga xayr olib kirgani aytilayotgan loyihalari homiylaridan ayrimlari nomlari keltirilgan esa-da¸ ularning asosan xorij tashkilotlari va biznes guruhlari ekani ko‘riladi. O‘zbekistondagi “xayriya” qilish¸ aniqrog‘i qildirish amaliyotidan yaxshi xabardor katta tadbirkorlardan birining Ozodlikka aytishicha¸ Karimovaning loyihalariga pul o‘tkazayotgan haqiqiy “homiylar” nomi oshkor qilinmaydi va buning sababi esa aslo "Hotamtoylar" kamtarligida emas.
- Nimaga xohlashmaydi? Xayriya qilgan odam xohlaydi nomi ko‘rsatilishini. Ammo qog‘ozda xayriya qilganlar nomi ko‘rsatilmaydi. Masalan¸ men xayriya qilgan bo‘lsam¸ mening nomimni ko‘rsatmang¸ demayman¸ aksincha¸ ko‘rsating¸ tashkilotimni boshqalar ham tanisin deyman. Ammo bunaqa marosim va ro‘yxatlarda boshqa tashkilotlarning nomlari chiqadi – xayriya qilgan emas¸ qilmaganniki chiqadi¸ deydi yillar davomida majburiy homiylik va xayriya amaliyotidan ziyon chekib kelgan o‘zbekistonlik badavlat tadbirkorlardan biri.
Gulnora Karimovaning ham O‘zbekiston ichkarisi¸ ham tashqarisida hoyu hashamat bilan o‘tkazib kelayotgan tadbirlariyu¸ G‘arb hayot tarzidan ulgi olingan marafon va moda ko‘rgazmalari¸ shuningdek turli madaniy-ma‘rifiy loyihalariga pul berib¸ nomsiz-nishonsiz qolayotgan yuzlab¸ balki minglab xususiy tadbirkorlar¸ Ozodlik suhbatlashgan yirik biznesmenga ko‘ra¸ bu norasmiy soliqlardan hech kimga shikoyat qilolmaydilar. Qilsalar¸ o‘sha kunning o‘zida bor-yo‘qlaridan ajraydilar. Ayni paytda¸ O‘zbekistonning hukumat qanoti ostida boyigan yangi "zodagon"lari uchun¸ Karimova xonimga xayriya qilish yuksak sharaf va uning marhamatini qozonish usuli ekanini ham inkor etib bo‘lmaydi va shundan kelib chiqib¸ ko‘ngilli Hotamtoylar borligini ham e‘tirof etish lozim.
****************************************************************
Badavlat odamlar emas¸ balki baxtiyor odamlar boshqalarga ko‘proq xayr beradi va bu berishdan o‘zini yanada baxtiyorroq his qiladi¸ deydi "Jahon beruvchilari reytingi" mualliflari.
Olguvchi qo‘ldan berguvchi qo‘l afzalroqdir¸ deydi diniy axloq qoidalaridan biri.
Dunyo bo‘ylab mazlum haqlari himoyasi uchun 100 million dollar pulini xayriya qilgan Jorj Soros¸ o‘z ishidan xayr yetgan va yetadiganlarning samimiy rahmatidan o‘zini yanada baxtiyorroq his qilar va qilayotgandir ham.
Izdoshlari " keyingi olti yil davomida amalga oshirgan loyihalaridan har 7 o‘zbekistonlikning bittasiga xayr yetdi"¸ deb yozayotgan Gulnora Karimovachi? O‘zbekistonning "eng ko‘p beruvchisi" qilib ko‘rsatilayotgan Karimovani O‘zbekistonning eng baxtiyor ayoli¸ deyish mumkinmi?