Енгил саноат корхоналари маҳсулоти экспорти ҳажмини ошириш имкониятлари ўрганилсин, ички бозор импорт қилинадиган сифатсиз товарлардан ҳимоялансин.
Бу Ўзбекистон республикаси Вазирлар маҳкамаси бундан бир ой олдин – 28 январда қабул қилган 25-инчи қарорнинг мухтасар мазмунидир.
"Енгил саноат муҳсулотлари ярмарка савдосини ташкил қилиш чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарор бизни Ўзбекистоннинг ички бозори ассортиментини ўрганишга ундади.
Ишни вазирлик даражасидаги "Ўзбекенгилсаноат" давлат ҳиссадорлик компаниясидан бошлаб, компания мутасаддисидан сўрадик:
Озодлик: Ўзбекистон енгил саноати ишлаб чиқарадиган товарлар Ўзбекистон бозорининг қанча фоизини қоплайди?
- Уни кўришимиз керак. Ҳали улар билан шуғулланадиган бўлимлар бор¸ ўшалардан аниқлаштириб берса бўлади.
Шундан сўнг Қўқон бозорида савдо қиладиган бир тужжор аёлнинг телефонини топдик.
Тужжор аëл: Қаердан телефон қилаяпсиз?
Озодлик: Озодлик радиосидан телефон қилаяпман.
Тужжор аëл: Жуда яхши. Нима гапингиз бор?
Озодлик: Бозорни¸ нарх-навони сўрамоқчиман.
Тужжор аëл: Ниманинг нарх-навосини сўрамоқчисиз?
Озодлик: Кийим-кечакнинг.
Тужжор аëл: Қанақа кийим-кечакнинг нархини сўрамоқчисиз?
Озодлик: Аëлларнинг кийим-кечаклари. Масалан¸ помбархт.
Тужжор аëл: Энди унинг 6 минглиги¸ 10 минглиги¸ 25 минглиги¸ хуллас ҳар хили бор.
Озодлик: Бу помбархтлар қаерда ишлаб чиқарилган?
Тужжор аëл: Ҳар қаерники. Туркияники бор¸ Эронники бор. Бозорга борсангиз фарқи борда.
Озодлик: Умуман бозорда Ўзбекистоннинг маҳсулоти озми ëки кўпми?
Тужжор аëл: Ўзбекистонда ҳеч қанақа нарса чиқмайди. Ўзбекистонда трикотажлар чиқади¸ холос.
Озодлик: Бошқачи?
Тужжор аëл: Бошқа ҳеч нарса чиқмайди.
Қўқонлик бу савдогар аёл товарни Қирғизистоннинг бир кунлик савдоси бир неча миллион долларни ташкил қиладиган Қорасув улгуржи бозоридан олиб келади.
Шуҳратжон ўша бозорда қўл телефонлари сотади:
Озодлик: Ўзбекистонлик харидорларингиз ҳам борми?
Шуҳрат: Харидорларимнинг аксарияти ўзбекистонлик.
Шокиржон Қорасув бозорида жун кўрпа сотади.
Озодлик: Харидорларингизнинг қанча фоизи ўзбекистонлик?
Шокиржон: Харидорларнинг ҳаммаси ўзбекистонлик.
Абдуфаттоҳ Қорасув бозорида болалар кийими ва хўжалик моллари билан савдо қилади.
Озодлик: Харидорларингизнинг қанча қисми ўзбекистонлик?
Абдуфаттоҳ: Фоиз билан айтадиган бўлсам¸ 80 фоизи ўзбекистонлик.
Озодлик: Улар товарни ўзлари учун оладими ëки сиздан улгуржи олиб Ўзбекистонда сотадими?
Абдуфаттоҳ: Менинг билишимча¸ 75 фоизи қайтиб сотгани олишади. 5 фоизи охирги харидор.
Озодлик: Айтайлик улар сиздан 10 сўмга олди. Ўзбекистонга олиб бориб қанча қўйишлари мумкин?
Абдуфаттоҳ: Аниқ билмайманку¸ лекин эшитишим бўйича уларнинг харажати йўлга¸ қўпол айтганда юлғувчиларга кетиб қолаяпти.
Озодлик: “Растоможка”си қанча бунинг?
Абдуфаттоҳ: Уларни билмайман.
Сўнгги саволни Қўқон божхона маскани ходимига ҳам бердик:
- Юридик шахс билан жисмоний шахс бир хил тўлов тўлаяпти¸ деди Қўқон божхона ходими.
Одатда, жисмоний шахсларга, нафақат бож масаласида, балки бошқа барча тўловларни амалга оширишда ҳам юридик шахсларга нисбатан енгиллик берилади. Ўзбекистонда бундай эмасга ўхшайди.
Демак, Ўзбекистон бозори Хитой-Қорасув товаридан максимум даражада ҳимояланган.
Шу ўринда пайдо бўлган саволимизни наманганлик иқтисодчи эксперт Расулжон Абдумажидовга бердик.
Озодлик: Нима учун Ўзбекистон бозорида Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган халқ истеъмол товарлари...
Расулжон Абдумажидов: Етарли эмас.
Озодлик: Нима учун?
Расулжон Абдумажидов: Сабабини айтайми?
Озодлик: Айтинг.
Расулжон Абдумажидов: Сабаби¸ Ўзбекистонда ишлаб чиқариш деярли жуда ҳам мизерний ҳолатга тушиб борган. Кризис 1990 йилдан бошланган.
Озодлик: Ана шундай шароитда нима учун ташқи бозордан кириб келаëтган халқ истеъмол товарларининг йўли тўсилаяпти?
Расулжон Абдумажидов: Буни иқтисодда протекционизм дейилади. Бу деярли ҳамма мамлакатларда бор. Чунки ўзида ишлаб чиқараëтган товарни ўзида яхшигина сотиш учун четдан келадиган товарларга тўсиқ қўйилади.
Озодлик: Боя енгил саноат корхоналари ишламаяпти дедик. Сиз айтдингиз шуни. Бас шундай экан нимасини протекция қилади?
Расулжон Абдумажидов: Гап ҳам ана шу ердада. Нимасини протекция қилади деган савол Ўзбекистонга кўндаланг бўлиб турибди. Бу Ўзбекистон эмас¸ ҳаммага ҳам тушунарсиз бўлиб турибди.
Булар ўз-ўзидан ишлаб кетаверади деган назарияга асосланаëтган бўлса керак. Бўлмаса ҳали ҳеч қандай ишлаб чиқариш бўлмаган. Менинг Норин туманимда тикувчилик фабрикаси¸ ип йигирув фабрикалари бор. Ўшаларнинг биттаси ҳам ишламайди.
Ҳукумат бундан бир ой муқаддам қабул қилган қарорини амалга оширишга уринаётгандай ҳам. Фақат, афтидан, яна ўша – синалган советча маъмурий-буйруқбозлик усули билан.
Бундай фикрга Тошкентдаги хусусий корхоналардан бири билан боғланиб келдик. Трикотаж маҳсулотлари чиқарадиган корхона вакили саволларимизга жавоб берди.
Озодлик: Маҳсулотингларни қанчаси ички бозорда сотилади¸ қанчаси экспортга жўнатилади?
Корхона вакили: Бизларда 100 фоиз экспорт.
Озодлик: Қайси мамлакатларга экспорт қиласизлар?
Корхона вакили: Россия.
Озодлик: Нима учун ички бозорга чиқармайсизлар?
Корхона вакили: Чунки ички бозорга кучимиз ҳам етмайди. Энди ҳокимиятда йиғилиш бўлди¸ Бош вазир селектор йиғини қилди. Ўшанда у “Ички бозорда ҳам нуқталарни очинглар” деди. Кейин одамларни жалб қилиб¸ реклама қилдик ва ички бозорга қадам ташлашни бошладик.
Озодлик: Товарни ички бозорга сотсангизлар арзонроққа кетиб қоладими?
Корхона вакили: Уни билмаймиз лекин. Бу нарса энди бошланаяпти. Ҳали энди реклама қилдик.
Озодлик: Ўзи умуман сизлар чиқарадиган маҳсулотга ички бозорда эҳтиëж борми ëки йўқми?
Корхона вакили: Эҳтиëж бор.
Озодлик: Хитой товарларининг ўрнини боса оладиган товарлар чиқара оласизларми?
Корхона вакили: Ҳа. Бизларда Туркиянинг сифати. Биз буни бемалол айта оламиз.
Бу Ўзбекистон республикаси Вазирлар маҳкамаси бундан бир ой олдин – 28 январда қабул қилган 25-инчи қарорнинг мухтасар мазмунидир.
"Енгил саноат муҳсулотлари ярмарка савдосини ташкил қилиш чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарор бизни Ўзбекистоннинг ички бозори ассортиментини ўрганишга ундади.
Ишни вазирлик даражасидаги "Ўзбекенгилсаноат" давлат ҳиссадорлик компаниясидан бошлаб, компания мутасаддисидан сўрадик:
Озодлик: Ўзбекистон енгил саноати ишлаб чиқарадиган товарлар Ўзбекистон бозорининг қанча фоизини қоплайди?
- Уни кўришимиз керак. Ҳали улар билан шуғулланадиган бўлимлар бор¸ ўшалардан аниқлаштириб берса бўлади.
Шундан сўнг Қўқон бозорида савдо қиладиган бир тужжор аёлнинг телефонини топдик.
Тужжор аëл: Қаердан телефон қилаяпсиз?
Озодлик: Озодлик радиосидан телефон қилаяпман.
Тужжор аëл: Жуда яхши. Нима гапингиз бор?
Озодлик: Бозорни¸ нарх-навони сўрамоқчиман.
Тужжор аëл: Ниманинг нарх-навосини сўрамоқчисиз?
Озодлик: Кийим-кечакнинг.
Тужжор аëл: Қанақа кийим-кечакнинг нархини сўрамоқчисиз?
Озодлик: Аëлларнинг кийим-кечаклари. Масалан¸ помбархт.
Тужжор аëл: Энди унинг 6 минглиги¸ 10 минглиги¸ 25 минглиги¸ хуллас ҳар хили бор.
Озодлик: Бу помбархтлар қаерда ишлаб чиқарилган?
Тужжор аëл: Ҳар қаерники. Туркияники бор¸ Эронники бор. Бозорга борсангиз фарқи борда.
Озодлик: Умуман бозорда Ўзбекистоннинг маҳсулоти озми ëки кўпми?
Тужжор аëл: Ўзбекистонда ҳеч қанақа нарса чиқмайди. Ўзбекистонда трикотажлар чиқади¸ холос.
Озодлик: Бошқачи?
Тужжор аëл: Бошқа ҳеч нарса чиқмайди.
Қўқонлик бу савдогар аёл товарни Қирғизистоннинг бир кунлик савдоси бир неча миллион долларни ташкил қиладиган Қорасув улгуржи бозоридан олиб келади.
Шуҳратжон ўша бозорда қўл телефонлари сотади:
Озодлик: Ўзбекистонлик харидорларингиз ҳам борми?
Шуҳрат: Харидорларимнинг аксарияти ўзбекистонлик.
Шокиржон Қорасув бозорида жун кўрпа сотади.
Озодлик: Харидорларингизнинг қанча фоизи ўзбекистонлик?
Шокиржон: Харидорларнинг ҳаммаси ўзбекистонлик.
Абдуфаттоҳ Қорасув бозорида болалар кийими ва хўжалик моллари билан савдо қилади.
Озодлик: Харидорларингизнинг қанча қисми ўзбекистонлик?
Абдуфаттоҳ: Фоиз билан айтадиган бўлсам¸ 80 фоизи ўзбекистонлик.
Озодлик: Улар товарни ўзлари учун оладими ëки сиздан улгуржи олиб Ўзбекистонда сотадими?
Абдуфаттоҳ: Менинг билишимча¸ 75 фоизи қайтиб сотгани олишади. 5 фоизи охирги харидор.
Озодлик: Айтайлик улар сиздан 10 сўмга олди. Ўзбекистонга олиб бориб қанча қўйишлари мумкин?
Абдуфаттоҳ: Аниқ билмайманку¸ лекин эшитишим бўйича уларнинг харажати йўлга¸ қўпол айтганда юлғувчиларга кетиб қолаяпти.
Озодлик: “Растоможка”си қанча бунинг?
Абдуфаттоҳ: Уларни билмайман.
Сўнгги саволни Қўқон божхона маскани ходимига ҳам бердик:
- Юридик шахс билан жисмоний шахс бир хил тўлов тўлаяпти¸ деди Қўқон божхона ходими.
Одатда, жисмоний шахсларга, нафақат бож масаласида, балки бошқа барча тўловларни амалга оширишда ҳам юридик шахсларга нисбатан енгиллик берилади. Ўзбекистонда бундай эмасга ўхшайди.
Демак, Ўзбекистон бозори Хитой-Қорасув товаридан максимум даражада ҳимояланган.
Шу ўринда пайдо бўлган саволимизни наманганлик иқтисодчи эксперт Расулжон Абдумажидовга бердик.
Озодлик: Нима учун Ўзбекистон бозорида Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган халқ истеъмол товарлари...
Расулжон Абдумажидов: Етарли эмас.
Озодлик: Нима учун?
Расулжон Абдумажидов: Сабабини айтайми?
Озодлик: Айтинг.
Расулжон Абдумажидов: Сабаби¸ Ўзбекистонда ишлаб чиқариш деярли жуда ҳам мизерний ҳолатга тушиб борган. Кризис 1990 йилдан бошланган.
Озодлик: Ана шундай шароитда нима учун ташқи бозордан кириб келаëтган халқ истеъмол товарларининг йўли тўсилаяпти?
Расулжон Абдумажидов: Буни иқтисодда протекционизм дейилади. Бу деярли ҳамма мамлакатларда бор. Чунки ўзида ишлаб чиқараëтган товарни ўзида яхшигина сотиш учун четдан келадиган товарларга тўсиқ қўйилади.
Озодлик: Боя енгил саноат корхоналари ишламаяпти дедик. Сиз айтдингиз шуни. Бас шундай экан нимасини протекция қилади?
Расулжон Абдумажидов: Гап ҳам ана шу ердада. Нимасини протекция қилади деган савол Ўзбекистонга кўндаланг бўлиб турибди. Бу Ўзбекистон эмас¸ ҳаммага ҳам тушунарсиз бўлиб турибди.
Булар ўз-ўзидан ишлаб кетаверади деган назарияга асосланаëтган бўлса керак. Бўлмаса ҳали ҳеч қандай ишлаб чиқариш бўлмаган. Менинг Норин туманимда тикувчилик фабрикаси¸ ип йигирув фабрикалари бор. Ўшаларнинг биттаси ҳам ишламайди.
Ҳукумат бундан бир ой муқаддам қабул қилган қарорини амалга оширишга уринаётгандай ҳам. Фақат, афтидан, яна ўша – синалган советча маъмурий-буйруқбозлик усули билан.
Бундай фикрга Тошкентдаги хусусий корхоналардан бири билан боғланиб келдик. Трикотаж маҳсулотлари чиқарадиган корхона вакили саволларимизга жавоб берди.
Озодлик: Маҳсулотингларни қанчаси ички бозорда сотилади¸ қанчаси экспортга жўнатилади?
Корхона вакили: Бизларда 100 фоиз экспорт.
Озодлик: Қайси мамлакатларга экспорт қиласизлар?
Корхона вакили: Россия.
Озодлик: Нима учун ички бозорга чиқармайсизлар?
Корхона вакили: Чунки ички бозорга кучимиз ҳам етмайди. Энди ҳокимиятда йиғилиш бўлди¸ Бош вазир селектор йиғини қилди. Ўшанда у “Ички бозорда ҳам нуқталарни очинглар” деди. Кейин одамларни жалб қилиб¸ реклама қилдик ва ички бозорга қадам ташлашни бошладик.
Озодлик: Товарни ички бозорга сотсангизлар арзонроққа кетиб қоладими?
Корхона вакили: Уни билмаймиз лекин. Бу нарса энди бошланаяпти. Ҳали энди реклама қилдик.
Озодлик: Ўзи умуман сизлар чиқарадиган маҳсулотга ички бозорда эҳтиëж борми ëки йўқми?
Корхона вакили: Эҳтиëж бор.
Озодлик: Хитой товарларининг ўрнини боса оладиган товарлар чиқара оласизларми?
Корхона вакили: Ҳа. Бизларда Туркиянинг сифати. Биз буни бемалол айта оламиз.
