“Озодлик” радиоси татар-бошқирд хизмати журналисти ва икки фарзанднинг онаси Алсу Курмашева 9 ойлик ҳибсдан сўнг АҚШ, Россия ва бошқа бир қатор давлатлар ўртасидаги маҳкум алмашуви ортидан Вашингтонда оиласи билан қовушди. Россия армияси ҳақида ёлғон маълумот тарқатганликда айбланган Алсу терговда ҳам, судда ҳам ўзига қўйилган айбловларни тан олган эмас. 47 ёшли Курмашева турмуш ўртоғи Павел Буторин билан биргаликда Техасдан туриб “Озодлик” (RFE/RL) журналисти Майк Эккелга Россия қамоқхонасидан озод бўлганидан кейин ҳур ҳаётга қандай кўникаётгани ҳақида сўзлаб берди.
________________________________________________
Майк Эккел, “Озодлик” радиоси катта мухбири: Алсу, Сизни Техасда кўриб турганимиздан жуда мамнунмиз. Узоқ азоб-уқубатлардан сўнг тикланиш жараёнини бошдан кечиряпсиз. Айтингчи, ҳозир ўзингизни қандай ҳис қиляпсиз?
Алсу Курмашева, “Озодлик”нинг татар-бошқирд хизмати журналисти: Раҳмат, Майк, мен яхшиман. Мен ниҳоят ишончли қўллардаман. Оддий малакали тиббий ёрдам оляпман. Ниҳоят, бир йиллик қамоқ ва даҳшатли кўргиликлардан кейин менга яна инсондек муносабатда бўлишмоқда. Ҳозир яхшиман.
Майк Эккел: Вашингтонда сизни кутиб олиш учун шахсан президент Жо Байден ҳамда вице-президент Камала Харрис чиқди. Кейин эса турмуш ўртоғингиз Павел ва икки қизингиз билан учрашгандаги ҳаяжонингизни кўриб, ростини айтсам, кўзимга ёш келди. Бир йилдан ортиқ оиладан узоқда бўлиб туриб кейин уларни яна она, рафиқа сифатида қайта кўрганда, қучоқлаганда нималарни ҳис қилдингиз?
Алсу Курмашева: Бу мен ойлар давомида энг кўп орзу қилган лаҳза эди. Бу тушларимга кириб чиқарди. Шубҳасиз, мен тасаввур қилгандан ҳам ортиқроқ бўлди. Лекин ўша пайт мен учун ҳаётимдаги энг бахтли лаҳза бўлди.
Майк, биласизми, мен содир бўлаётган нарсаларга ишонолмасдим, чунки нима бўлаётганини, мени қаерга ва нима учун олиб кетишаётганини ҳам билмасдим ва пировардида шундай мўъжиза юз берди. Эримни, болаларимни бағримга босганимда бу мўъжизага ишондим. Ўшандан бери бир-биримизни қучоқлаб тўймаймиз.
Павел Буторин, “Озодлик” журналисти, Алсунинг турмуш ўртоғи: Бу томонда ҳам шундай ҳиссиётлар бўлди. Ўша кунга қадар ҳаммаси ноаниқ эди. Ижтимоий тармоқларда тасдиқланмаган хабарлар бўлди, ишонасизми, ҳатто Оқ Уйга кириб боргунча ҳам менда шубҳа бор эди. Айниқса, ичкарида қучоқлашиб бир-бирини табриклаётган оилаларни кўрганимда, улар орасида Алсу ҳам борлигига аниқ ишончим комил эмас эди.
Бироқ ўша куни президент Байден Алсунинг исмини ҳам эълон қилди. Бу ҳали ҳам мен учун ишониш қийин бўлган воқеа. Алсунинг овозини узоқ вақтдан кейин яна эшитганимдан ўзимда йўқ даражада бахтиёр эдим. У билан бир неча ойлаб гаплаша олмагандик.
Майк Эккел: Алсу, сиз Қўшма Штатларга қайтганингиздан кейин адашмасам, авокадони иштаҳа билан таътиб кўраётганингиз акс этган суратлар пайдо бўлди. Сиз узоқ вақт ҳис қилмаган ва энг кўп қўмсаган нарсаларни айта оласизми?
Алсу Курмашева: Ҳа, бу жуда қизиқ бўлди. Мени суратга олишаётганини билмагандим. Таътиб кўрганимда авокадо эмас, таъмини бошқа ажойиб нарсага ўхшатдим, ахир биз Техасдамиз. Биласизми, Анқарадан Эндрю аэропортига келишда самолётда узоқ вақтдан бери илк бор тоза сув ичдим. Меҳмонхонада душ қабул қилиш, юмшоқ тўшакда ухлаш, тоза сув ичиш мен учун орзу эди.
Бу каби янги ҳиссиётлар ҳали кўп. Ўзи келганимга энди бир неча кун бўлди. Шунчаки оддий нарсаларни унутиб юборгандим, шунинг учун ҳам бу нарсалар менга худди янгиликдек туюлмоқда. Бугун эрталаб биринчи марта бир ўзим, кузатувсиз, ҳеч кимнинг назоратисиз сайр қилдим.
Қамоқхонада ҳаммаси бунчалик қийин бўлишини кутмаган эдим. Ўзимни кучли ҳис қилардим, мен билан ҳаммаси яхши, деб ўйлардим. Энг муҳими, барчасини енгиб ўтиш, содир бўлган ва бўлаётган воқеликларни англаш учун бироз вақт керак бўлади.
Павел Буторин: У бошдан кечирган узоқ муддатли ноҳақ маҳкумликдан кейин биз қизларим билан бирга унинг эркин ҳаётга қайта мослашувига ёрдам беряпмиз. У ҳозир тикланиш жараёнида. Ниҳоят, у ишончли қўлларда, суюклилари бағрида. Даҳшатли туш ортда қолди. Ҳозир ҳаммаси яхши эканидан хурсандман. “Озодлик” радиосининг Беларусда ва Россия босиб олган Қримда ноҳақ қамалган бошқа журналистлари ҳам озод қилинишига ишонаман.
Майк Эккел: Алсу, сизни озод қилишлари мумкинлигига ишоралар пайдо бўла бошлаганда сиз Қозондаги аёллар колониясида эдингизми ёки Москвада?
Алсу Курмашева: Майк, юқорида айтганимдек, ҳеч нарса аниқ эмас эди. Кейин дафъатан менинг ишимни шошилинч кўриб чиқиш бошланди. Бу нимадир бўлиши мумкинлигига ишора эди.
Эваннинг суди ҳам меники билан бир кунда бўлишини билиб олдим. Буни ҳам ўзига хос бир белги, деб ўйладим. Кейин яна бир мунча вақт сукунат ҳукм сурди ва мени Қозондаги қамоқхонадан номаълум манзил томон олиб кетишди. Йўлда улар Столипин қамоқхона поездига ўтирганимизни, мени Москвага эмас, қарама-қарши манзилга олиб боришларини айтишди. Умид бор эди, лекин шу билан бирга ҳамма нарсага тайёр ҳам эдим. Уч кунлик сафардан кейин Москвага олиб келинганимни билдим ва яна умид пайдо бўлди.
Москвада мени қамоққа жойлаштиришди. У ерда қанча қолишим номаълум эди. Мен ҳар доим алмашинув бўлишига ишонганман, бизникилар аста-секин, эҳтиёткорлик билан бу масала устида ишлаётганини билардим. Бу менинг ягона умидим эди. Журналист учун, аёл учун олти ярим йиллик қамоқ жазоси бемаъни ҳукм.
Майк Эккел: Ўша жараёнда сизда эҳтимол, бу ФСБнинг ўйини ёки психологик босим бўлиши мумкин деган шубҳа бўлдими?
Алсу Курмашева: Мен охирги 10 ой ичида жуда кўп психологик босимларни бошдан кечирдим. Шунинг учун ҳам менда бундай шубҳа бўлмади, менда фақат умид бор эди. Ўша умид қийинчиликларни енгишимга ёрдам берди. Озод қилинишимга юз фоиз ишончим комил эди, деб айта олмайман, лекин менда ишонч, умид бор эди.
Майк Эккел: Оилангиз бағрига қайтганингиздан бахтиёр эканингиз кўриниб турибди. Аммо бошқа ҳис-туйғулар ҳақида нима дея оласиз? Масалан, ҳозир сизда қандайдир аламзадалик борми? Россияда сизни тўққиз ой оилангиздан, ўзлигингиздан йироқда ушлаб туришганидан ғазабланяпсизми?
Алсу Курмашева: Мен ҳозир ҳис қилаётган нарса ғазаб эмас. Ҳеч кимдан аламзада эмасман. Мени устимдан ҳукм чиқарганлар бу ишни қилишга мажбур бўлганидан афсусдаман. Ҳозирги ҳаётимга мослашиб олишим керак.
Мен ҳибсдалигимда оилам мен учун олган жуда кўп видеоларни томоша қиляпман. Мен ўтказиб юборган янгиликлар билан, янги фильм, мусиқалар билан танишишим керак. Бошимдан ўтган воқеалар мен ва оиламни кучлироқ қилди. Аниқ айта оламан, ҳеч кимга нисбатан ғазаб ёки нафрат йўқ.
Майк Эккел: Павел, сизга охирги савол билан мурожаат қилмоқчиман. Ўтган ҳафта эмоцияларга бой бўлди. Айни кунларда нимани ҳис қиляпсиз, хаёлингизда қандай фикрлар айланмоқда?
Павел Буторин: Энди мен ҳам янги ҳаётга мослашишим керак. Ҳар куни эрталаб ижтимоий тармоқлар ёки адвокатларнинг эслатмаларини текширмасликка одатланяпман. Ростини айтсам, катта бир енгилликни ҳам ҳис қиляпман. Бу мослашишимизга ёрдам беради, деб ўйлайман. Биласизми, ўтган бир неча кун эмоцияларга тўла бўлди. Мен ҳали ҳам нима бўлганини тушунишга уриняпман. Овал офисда бўлдик, болалар президент Байден ва вице-президент Харрис билан учрашди.
Президент Байден бизни Оқ уй бўйлаб саёҳатга таклиф қилди. Бу ажойиб бўлди. Бўлган воқеаларни таҳлил қилишга уриняпман.
Энг муҳими, ҳозир ҳаммамиз бахтлимиз. Алсу қайтиб келганидан жуда хурсандмиз. У жиноятчи эмас эди. Буни бутун дунё билади. Лекин оиламиз буни бошдан кечирди, гарчи бунга лойиқ бўлмасак-да. Ҳеч бир оилага бундай кунларни раво кўрмайман, айниқса журналистлар оиласига. Журналистика жиноят эмас. Алсу ҳам жиноятчи эмас. У қайтиб келганидан хурсандман.
Алсу Курмашева: Қайтганимдан, фарзандларим билан бирга эканимдан хурсандман. Буёғига оддий она бўламан, ўзимга, оиламга ғамхўрлик қиламан. Ҳозирда болаларнинг ўқиши сингари оддий оилавий ишлар билан шуғулланишни интиқлик билан кутяпман. Мени озод қилиш жараёни қандай бўлганини тўлиқ билишни хоҳлайман.
АҚШ ҳукумати, Конгресс аъзолари, Журналистларни ҳимоя қилиш қўмитаси, “Озодлик”даги ҳамкасбларим ҳамда матбуот эркинлиги гуруҳларидан бу борада тўлиқ маълумот олишнинг имкони бўлмади. Мен бу кампаниянинг кўлами ҳақида ҳеч қандай тасаввурга эга эмасман. Сизга ҳам катта раҳмат. Суҳбат менга жуда ёқди, ҳаммага раҳмат!
Павел Буторин: Алсу миннатдорлик билдирадиган ва учрашмоқчи бўлган кўп одамлар бор. У ва бошқа журналистларни озод қилиш учун Атлантика океанининг иккала томонида қанча одам ишлади. Болалар ҳақида гапирадиган бўлсак, мен улардан қарздорман. Фарзандларимизга раҳмат, улар чинакам ҳимоячи бўлишди. Алсу болаларимиз қанчалик катта бўлгани ҳамда ўз ҳақ-ҳуқуқларини биладиган инсон бўлиб шаклланганини кўрди.
Майк Эккел: Алсу, Павел, бизга ажратган вақтингиз учун раҳмат. Сизларни тез орада Прагада кўришни интиқлик билан кутиб қоламиз.