"Прага баҳори"нинг Совет қўшнилари томонидан бостирилиши фотосуратларда

Бу суратда Прагага кириб келган Совет танкида кетаётган чехлар ва болалар тасвирланган. Фотосуратчи Либор Хайскининг айтишича, бу сурат 21 август куни эрталаб соат 8-9ларда олинган. “Ўша пайтда одамлар ҳали нима бўлганини, бу босқин эканини тушуниб етмаган эдилар. Улар Прагада ҳарбий ўқув машғулотлари ёки шунга ўхшаган бир тадбир ўтказилаяпти, деб ўйлаган эдилар”, деб эслайди Хайски.

Бу суратда ҳам осойишта дамлар акс этган. Танкда бораётган бу ёш йигитлар яқин атрофдаги қурилиш майдонидан юлиб олинган “Рухсат сўрамай кириш тақиқланади”, деган огоҳлантирув лавҳасини кўтариб олиб, ҳазил қилишаяпти. “Уларни кўрган ва ҳазилини эшитган одамлар кулиб қўйишар эди. Бу қандайдир ғайритабиий бир вазият эди… Лекин бу осойишта вазиятнинг бузилишига бир оз вақт қолганди”, деб эслайди фотосуратчи.

Хайскийнинг айтишича, Совет аскарлари прагаликларнинг бундай муносабатидан ҳайратга тушган эдилар. “Уларнинг танкдаги юришлари босқиндан кўра кўпроқ Ғалаба парадини эслатар эди”, дейди Хайский.

Либор Хайскининг айтишича, Совет танкларининг Прагага киритилишидан асл мақсад аниқ бўлгач, чехлар уларга тинч йўл билан қаршилик кўрсатишга ҳаракат қилишган. Бироқ Совет аскарлари чехлар ва словакларга: “Биз сизларга ёрдам бергани келдик. Бу ерда контрреволюция бўлаяпти. Биз сизни ғарбдан ва унинг эксплуатациясидан қутқарамиз”, деган гапларни айтишган. Кўпчилик аскарлар эса аслида нима бўлаётганини тушуниб етмаган ҳам.

Совет танклари ўрнашган Вацлав майдонидан унча узоқда бўлмаган Винохрадска кўчасида жойлашган Чех радиоси журналистлари Совет босқини тўғрисидаги хабарларни эълон қила бошлади. Советлар Чех радиосини ишғол қилиб, бу янгиликларни тўхтатишга уринишди. Бироқ бу ерга тўпланган оламон бунга ҳалақит беришга ҳаракат қилди.

Орадан кўп ўтмай, Чех радиоси атрофидаги вазият таранглашди. Хайскининг хотирлашича, айрим ёш йигитлар қўлларига белкурак олиб, танкларнинг ёқилғи бакини тешишга ҳаракат қилган. Айримлар эса бензин шимдирилган латталарни ёқиб, уларни танкларнинг бакларига ташлаган. Ҳаммаёқни тутун қоплаб, кундуз куни бўлишга қарамай, атроф қоронғулашган. Шундан сўнг ўқлар отила бошланган. Одамлар ваҳимада қочишган ва яшринишга ҳаракат қилишган.

Танклар ёна бошлаганда, айрим одамлар босқинчиларни бундан огоҳлантиришга ҳаракат қилишган, айримлар эса “Йўқолинглар! Кетинглар бу ердан!” деб қичқира бошлаганлар.

Мана шундай тартибсизлик пайтида ҳам одамлар “чехча қора юмор” билан босқинчиларни мазахлашга уринишди, деб эслайди Хайский мана бу суратдаги танкка чизилган фашист рамзига эътибор қаратиб. “Русларга, албатта, бу ёқмади”, деб қўшимча қилади фотосуратчи.

Ўша куни Прага радиоси олдидаги воқеада камида 15 одам ҳалок бўлди. Улардан беш нафари ҳайдовчисиз юк машина оламон устига бостирган пайтда ўлган. Бу ҳайдовчисиз юк машинаси қаердан пайдо бўлгани шу кунгача ноаниқ бўлиб қолмоқда. Орадан 21 йил ўтиб, Хайский бу суратларни намойиш этган пайтда кўргазмага келган ёш йигитлардан бири бу суратда қизил кўйлакдаги марҳум унинг отаси эканини айтган.

Хайскига кўра, йигит отасининг исми Вацлав Садилек эканини билдирган ҳамда: “21 йил давомида отамга нима бўлганини билмаган эдим, мана шу суратда унинг қандай ҳалок бўлганини кўрдим”, деб айтган.
 

Хайский ўша куни ўнлаб суратларни олди. Хайский ўша кунни эсалар экан: “21 август куни кечқурун 15-20 нафар дўстлар тўпландик. Айтадиган гапимиз йўқ эди. Ҳаммамиз сукут сақлардик. Бу энг даҳшатли онлар эди”, деб айтди.