Ана шу иддаони далиллаш мақсадида Ироқдаги АҚШ муваққат маъмурияти 24 июл куни Удай ва Қусайники деб айтилаëтган икки жасаднинг қонга беланган суратларини эълон қилди.
Дастлаб Бағдод кўчаларига тарқатилган бу фотосуратлар¸ тезлик билан жаҳон телеэкранларида пайдо бўлди.
Аммо бу ҳаракат суратни қўлга олган кўпчилик ироқликларни Саддам ворислари ўлдирилганига ишонтириш учун етарли бўлмади. Айни пайтда¸ кўрган одамнинг этини жунжиктирадиган бундай қонли суратларнинг намойиш этилиши кўплаб ахлоқий саволларни ҳам кун тартибига қўйди.
Мазкур қарорга шарҳ берар экан АҚШ Мудофаа вазири Доналд Рамсфелд¸ уни қабул қилиш қийин бўлгани¸ аммо қарорнинг тўғрилигига ишонишини айтди.
Рамсфелд : - “Удай ва Қусай¸ айниқса бешавқат кимсалар эди. Улар энди жонсиз мурда. Биз буни биламиз. Улар мурдаси синчковлик билан текширилди. Ироқ халқи Удай ва Қусай ўлганининг исботини кутишаëтган эди. Менимча¸ ироқликлар бундай исботни олишга лойиқ.”
Ироққа қарши уруш давом этаëтган бир пайтда Ироқ телеканаллари ўлдирилган Америка аскарлари суратини намойиш этган ва бунга нисбатан Вашингтон маъмурияти¸ халқаро Женева конвенциясини рўкач қилган ҳолда¸ қаттиқ норозилик билдирган эди. Мухбирлардан бири¸ нега энди тўрт ойча вақт ўтиб¸ айни шу Женева келишувига зид ҳаракатни айнан Вашингтоннинг ўзи қўллади¸ деган савол билан Рамсфелдга мурожаат қилди.
Рамсфелд: - ” Ироқ халқининг Саддам Ҳусайн тўдаси йўқолганига ишониши қанчалар муҳимлиги¸ бунинг эса Америка ва коалиция қўшинлари орасидаги эҳтимолий қурбонлар сонини камайтириши ҳақида қанча кўп ўйласам¸ тарозунинг бу томони нозик ҳиссиëтлардан устун келадигандек туюлди. Бундай қарор бизга разведка маълумоти бериб¸ режимнинг қолган-қутганларини ҳам топишга ëрдам берувчилар сонини ошириб¸ айни пайтда мамлакатга келаëтган ëлланма жиҳодчилар сонини камайтиришга хизмат қилади.”
Аммо ҳозирча Ироқдаги вазият Рамсфелднинг бу оптимизмини тасдиқлаганича йўқ. Удай ва Қусай деб тақдим этилган қонли суратлар билан айни кунда¸ Дубайдаги ал-Арабия телеканали ўзини Удай бош бўлган Фидоийин жангчилари дея тақдим этган йигитлар йиғинини намойиш этди. Юзларини тўлиқ ўраб олган фидоийинчилар¸ америкаликлардан ўч олишга онт ичишди. Удай ва Қусай ўлдирилди¸ деган кундан бери эса Ироқда яна беш Америка ҳарбийси нобуд бўлди.
Энди Удай ва Қусай деб тақдим этилаëтган жасадлар суратининг жамоатчиликка намойиш этилиши масаласидаги тортишувларга келадиган бўлсак¸ кўпчилик бундай қарор фақат халқаро ҳуқуқ нормалари эмас¸ балки оддий инсоний ахлоққа зид эканидан гапирмоқда.
Инсон ҳуқуқлари ҳимояси билан шуғулланувчи Халқаро амнистия ташкилоти матбуот вакили Камол Самарий¸ қонли суратларни оммага кўрсатишга қарор қилишда АҚШ ахлоқий эмас¸ балки сиëсий ҳисоб-китобга таянганини айтади.
Самарий : “Ҳақиқатан¸ уруш қонунларида жонсиз жасадларни кўрсатиш борасида узил-кесил таъқиқ йўқ. Аммо қонун-қоидалар моҳияти хоҳ у ўлик¸ хоҳ тирик бўлсин¸ хоҳ ироқлик¸ хоҳ Америка ë британиялик бўлсин¸ ҳар бир одам боласи қадрини ҳурмат қилишдан иборат. Айни ана шу асосдан келиб чиққан ҳолда биз¸ фотосуратларнинг жамоатчиликка кўрсатилмагани маъқул эди¸ деган фикрга ишонамиз.”
АҚШ ҳукумати Удай ва Қусай деб даъво қилинаëтган жасадлар суратини ëйинлаши билан¸ жаҳон оммавий ахборот воситалари уларни ўз томошабини ва ўқувисига тақдим этиш-этмаслик¸ ëки қандай тақдим этиш дилеммаси қаршисида қолди.
СНН каби телеканаллар суратларни шоша-пиша экранга чиқарган бўлса¸ бошқалар аввал томошабинни огоҳлантириб¸ сўнгра намойиш қилишди.
Журналистика нормаларини яхшилашни мақсад қилган Венадаги Халқаро матбуот институти ходими Антони Лоифтед¸ айни масалада икки принцип тўқнашганини таъкидлайди.
Лоифтед : “Саддам Ҳусайн ўғиллари яқин тарихнинг муҳим одамлари. Шу боис жамоатчиликнинг уларга нима бўлганини билиш ва бунинг қандай бўлганини билишга ҳаққи бор. Бу принципга кўра¸ суратлар чоп этилиши керак. Суратлар чоп этилмаслиги керак¸ деган принцип эса мурдаларнинг қонли яраларини шунчалар яқиндан кўрсатиш дидсизлик белгисидир¸ деган асосга таянади. Бундай суратларда уни кўрганларнинг ҳайвоний ҳисларини қўзғовчи қандайдир порнография элементи бор.”
Удай ва Қусай деб даъво қилинаëтган қонли мурдалар сурати жума куни маҳаллий газеталар чиқмагани боис¸ ҳозирча ироқликларнинг аксарияти назарига етиб борганича йўқ. Борган тақдирда ҳам улар суратда тасвирланган жасадлар кечаги ҳукмдорларининг арзанда ўғиллариники эканига ишонадиларми- йўқ¸ бу савол ҳозирча очиқ қолмоқда.
Дастлаб Бағдод кўчаларига тарқатилган бу фотосуратлар¸ тезлик билан жаҳон телеэкранларида пайдо бўлди.
Аммо бу ҳаракат суратни қўлга олган кўпчилик ироқликларни Саддам ворислари ўлдирилганига ишонтириш учун етарли бўлмади. Айни пайтда¸ кўрган одамнинг этини жунжиктирадиган бундай қонли суратларнинг намойиш этилиши кўплаб ахлоқий саволларни ҳам кун тартибига қўйди.
Мазкур қарорга шарҳ берар экан АҚШ Мудофаа вазири Доналд Рамсфелд¸ уни қабул қилиш қийин бўлгани¸ аммо қарорнинг тўғрилигига ишонишини айтди.
Рамсфелд : - “Удай ва Қусай¸ айниқса бешавқат кимсалар эди. Улар энди жонсиз мурда. Биз буни биламиз. Улар мурдаси синчковлик билан текширилди. Ироқ халқи Удай ва Қусай ўлганининг исботини кутишаëтган эди. Менимча¸ ироқликлар бундай исботни олишга лойиқ.”
Ироққа қарши уруш давом этаëтган бир пайтда Ироқ телеканаллари ўлдирилган Америка аскарлари суратини намойиш этган ва бунга нисбатан Вашингтон маъмурияти¸ халқаро Женева конвенциясини рўкач қилган ҳолда¸ қаттиқ норозилик билдирган эди. Мухбирлардан бири¸ нега энди тўрт ойча вақт ўтиб¸ айни шу Женева келишувига зид ҳаракатни айнан Вашингтоннинг ўзи қўллади¸ деган савол билан Рамсфелдга мурожаат қилди.
Рамсфелд: - ” Ироқ халқининг Саддам Ҳусайн тўдаси йўқолганига ишониши қанчалар муҳимлиги¸ бунинг эса Америка ва коалиция қўшинлари орасидаги эҳтимолий қурбонлар сонини камайтириши ҳақида қанча кўп ўйласам¸ тарозунинг бу томони нозик ҳиссиëтлардан устун келадигандек туюлди. Бундай қарор бизга разведка маълумоти бериб¸ режимнинг қолган-қутганларини ҳам топишга ëрдам берувчилар сонини ошириб¸ айни пайтда мамлакатга келаëтган ëлланма жиҳодчилар сонини камайтиришга хизмат қилади.”
Аммо ҳозирча Ироқдаги вазият Рамсфелднинг бу оптимизмини тасдиқлаганича йўқ. Удай ва Қусай деб тақдим этилган қонли суратлар билан айни кунда¸ Дубайдаги ал-Арабия телеканали ўзини Удай бош бўлган Фидоийин жангчилари дея тақдим этган йигитлар йиғинини намойиш этди. Юзларини тўлиқ ўраб олган фидоийинчилар¸ америкаликлардан ўч олишга онт ичишди. Удай ва Қусай ўлдирилди¸ деган кундан бери эса Ироқда яна беш Америка ҳарбийси нобуд бўлди.
Энди Удай ва Қусай деб тақдим этилаëтган жасадлар суратининг жамоатчиликка намойиш этилиши масаласидаги тортишувларга келадиган бўлсак¸ кўпчилик бундай қарор фақат халқаро ҳуқуқ нормалари эмас¸ балки оддий инсоний ахлоққа зид эканидан гапирмоқда.
Инсон ҳуқуқлари ҳимояси билан шуғулланувчи Халқаро амнистия ташкилоти матбуот вакили Камол Самарий¸ қонли суратларни оммага кўрсатишга қарор қилишда АҚШ ахлоқий эмас¸ балки сиëсий ҳисоб-китобга таянганини айтади.
Самарий : “Ҳақиқатан¸ уруш қонунларида жонсиз жасадларни кўрсатиш борасида узил-кесил таъқиқ йўқ. Аммо қонун-қоидалар моҳияти хоҳ у ўлик¸ хоҳ тирик бўлсин¸ хоҳ ироқлик¸ хоҳ Америка ë британиялик бўлсин¸ ҳар бир одам боласи қадрини ҳурмат қилишдан иборат. Айни ана шу асосдан келиб чиққан ҳолда биз¸ фотосуратларнинг жамоатчиликка кўрсатилмагани маъқул эди¸ деган фикрга ишонамиз.”
АҚШ ҳукумати Удай ва Қусай деб даъво қилинаëтган жасадлар суратини ëйинлаши билан¸ жаҳон оммавий ахборот воситалари уларни ўз томошабини ва ўқувисига тақдим этиш-этмаслик¸ ëки қандай тақдим этиш дилеммаси қаршисида қолди.
СНН каби телеканаллар суратларни шоша-пиша экранга чиқарган бўлса¸ бошқалар аввал томошабинни огоҳлантириб¸ сўнгра намойиш қилишди.
Журналистика нормаларини яхшилашни мақсад қилган Венадаги Халқаро матбуот институти ходими Антони Лоифтед¸ айни масалада икки принцип тўқнашганини таъкидлайди.
Лоифтед : “Саддам Ҳусайн ўғиллари яқин тарихнинг муҳим одамлари. Шу боис жамоатчиликнинг уларга нима бўлганини билиш ва бунинг қандай бўлганини билишга ҳаққи бор. Бу принципга кўра¸ суратлар чоп этилиши керак. Суратлар чоп этилмаслиги керак¸ деган принцип эса мурдаларнинг қонли яраларини шунчалар яқиндан кўрсатиш дидсизлик белгисидир¸ деган асосга таянади. Бундай суратларда уни кўрганларнинг ҳайвоний ҳисларини қўзғовчи қандайдир порнография элементи бор.”
Удай ва Қусай деб даъво қилинаëтган қонли мурдалар сурати жума куни маҳаллий газеталар чиқмагани боис¸ ҳозирча ироқликларнинг аксарияти назарига етиб борганича йўқ. Борган тақдирда ҳам улар суратда тасвирланган жасадлар кечаги ҳукмдорларининг арзанда ўғиллариники эканига ишонадиларми- йўқ¸ бу савол ҳозирча очиқ қолмоқда.