Сапармурод Ниёзов вафотидан кўп ўтмай Туркманистонга янги президент сайланганидан кейин Ўзбекистон билан бўлган сиёсий ва иқтисодий муносабатларда илиқлик пайдо бўлди.
Икки давлат раҳбарининг ўзаро расмий ташрифлари кўпая бошлади. Шу ой ичида Турманистон президенти Қурбонқули Бердимуҳаммедовнинг яна Ўзбекистонга расмий ташриф билан келиши, бу икки давлат раҳбарининг биргаликда муҳокама қиладиган масалалари анча йиғилиб қолганидан дарак беради.
Қурбонқули Бердимуҳаммедовнинг туркман ахборот агентликларига айтган гапларига кўра, бу ташриф кенг кўламли ва тиғиз кун тартиби асосида ўтади. У шунингдек, Тошкентда янги Туркманистон элчихонасининг очилиш маросимида ҳам қатнашади.
Сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев фикрича, Марказий Осиёда Ислом Каримов эркин мулоқотда бўла оладиган ва муносабатларни яхшиланишини чин дилдан истаётган президентлардан бири бу Қурбонқули Бердимуҳаммедовдир.
- Бердимуҳаммедовнинг Ўзбекистонга келиши иккита қўшни мамлакат¸ халқлар орасидаги алоқаларни кенгайтиришга¸ ривожлантиришга ëрдам беради.
Кейинги пайтда Ислом Каримов ҳамма қўшни давлат раҳбарлари билан келишмай қолди. Ўзи унга ишонадиган¸ у билан музокара олиб борадиган сиëсатчилар ҳам қолмади.
Шу жиҳатдан Қурбонқули Бердимуҳаммедов ҳар ҳолда янги президент. У қўшни мамлакатлар билан алоқаларни ривожлантиришга ҳаракат қилаяпти¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Унинг фикрича, икки давлат ўртасида ҳал қилиниши лозим бўлган бир қанча муаммолар бор.
- Шу муносабат билан чегараолди муаммоларини ҳал қилиш учун музокара олиб борилади.
Бундан ташқари Қашқадарë вилоятини сув билан таъминлаб турган олтита насос станцияларининг бештаси Туркманистон чегарасида. Улар хусусида ҳам анчагина келишмовчиликлар бор.
Кейин Ўзбекистондаги баъзи бир газ қувурлари Туркманистон чегарасигача етиб борар экан. Бу масалада ҳам келишмовчиликлар бор¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Сиёсатшунос Камолиддин Раббимов фикрича, ҳақиқатан ҳам Ўзбекистон ва Туркманистон сиёсий муносабатларида илиқлик сезилаяпти:
- Собиқ президент Ниëзов даврида Ўзбекистон ва Туркманистон муносабатлари жуда ҳам таранг ҳолатда эди. Лекин Бердимуҳаммедов келиши билан иккала давлат ўртасидаги муносабатларни қайтадан кўриб чиқишга имконият яратилди. Бу вазиятдан иккала президент ҳам фойдаланишга ҳаракат қилаяпти.
Бердимуҳаммедов ўзининг Тошкентга қилган биринчи сафарида жуда тантанали кутиб олинган эди. Кузатаяпмизки¸ Туркманистон ва Ўзбекистон ташқи сиëсатда¸ айниқса минтақага боғлиқ бўлган энергия ресурсларини экспорт қилиш масаласида бамаслаҳат иш қилаяпти.
Асосан газ экспорти билан шуғулланадиган Ўзбекистон ва Туркманистон газга ягона нарх қўйишга ëки асосий импортëр бўлган Москвага ягона позицияда туриб нарх белгилашга ҳаракат қилаяпти.
Бундан ташқари бошқа бир қанча масалаларда ҳам икки давлат ўртасида ҳамкорлик кўриниб турибди¸ дейди Камолиддин Раббимов.
Газ бўйича Туркманистон ҳам Ўзбекистон ҳам Марказий Осиëдаги энг катта экспортчилар ҳисобланади. Туркманистон Россияни айланиб Европага ўтадиган “Набукко” лойиҳасида иштирок этиши мумкин. Бердимуҳаммедов 7 май куни ана шу лойиҳага бағишланган Прага саммитига таклиф этилган.
Хўш, Ўзбекистон ҳам бу лойиҳага қўшилиши мумкинми? Бу саволга Камолиддин Раббимов шундай деб жавоб берди:
- Биласизми¸ ҳозирча Ўзбекистон бу вазиятни кузатиб бораяпти. Ўзбекистон "Набукко" лойиҳасига ўзининг салбий муносабатини билдиргани йўқ. Лекин айни пайтда бу лойиҳада иштирок этиш борасида ҳам бирор фикр айтгани йўқ. Бу учрашувларда балки Каримовни бу лойиҳада иштирок этишга даъват қилиши мумкин¸ дейди Камолиддин Раббимов.
Кузатувчиларнинг айтишларича, икки давлат раҳбарлари минтақавий муаммолар хусусида ҳам гаплашадилар. Сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев фикрича, икки давлат манфаатларига тегиб ўтувчи бундай муаммолар етарли.
- Булардан биттаси, Россия Марказий Осиëда газ қувурларининг яна қўшимча линиясини қурмоқчи. Бунга пул ҳам ажратилган.
Иккинчи масала¸ Хитой ҳам кейинчалик газ сотиб олиш учун ўзининг газ қувурини ўтказмоқчи.
Бундан ташқари¸ Хитой ўз темир йўл системаси коммуникациясини Марказий Осиë темир йўл системаси коммуникацияси билан бирлаштиришга ҳаракат қилаяпти.
Хуллас ҳам минтақавий муаммолар бор¸ ҳам ўзаро муаммолар бор¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Хўш, бу икки қўшни давлат ўртасида илиб бораётган муносабатларнинг келажаги қандай бўлади? Бу ҳақда Камолиддин Раббимов шундай фикр билдиради:
- Биласизми, Туркманистоннинг янги президенти ëш. Унинг ҳокимията ўтирганига эндигина икки йил бўлди. У ўз ҳокимиятини мустаҳкамлаб олишга улгурди¸ деб айтишимиз мумкин.
Менинг назаримда¸ Ўзбекистонда трансформация даври энди бошланаяпти. Чунки барибир эртами -кечми Ўзбекистонда ўзгаришлар бўлиши керак. Бу Каримовнинг ҳозирги ҳолати билан боғлиқ. Чунки у эртами- кечми бировга ҳокимиятни бериши керак.
Шу нуқтаи назардан кейинги бир-икки йил Каримов ҳокимиятда бўлар экан¸ муносабатлар ҳозирги ҳолатда яъни ишончли ва ижобий бўлган ҳолатда қолади. Чунки ўзаро муносабатларда иккала давлат ҳам конфронтациядан қочишга ҳаракат қилаяпти¸ дейди Камолиддин Раббимов.
Икки давлат раҳбарининг ўзаро расмий ташрифлари кўпая бошлади. Шу ой ичида Турманистон президенти Қурбонқули Бердимуҳаммедовнинг яна Ўзбекистонга расмий ташриф билан келиши, бу икки давлат раҳбарининг биргаликда муҳокама қиладиган масалалари анча йиғилиб қолганидан дарак беради.
Қурбонқули Бердимуҳаммедовнинг туркман ахборот агентликларига айтган гапларига кўра, бу ташриф кенг кўламли ва тиғиз кун тартиби асосида ўтади. У шунингдек, Тошкентда янги Туркманистон элчихонасининг очилиш маросимида ҳам қатнашади.
Сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев фикрича, Марказий Осиёда Ислом Каримов эркин мулоқотда бўла оладиган ва муносабатларни яхшиланишини чин дилдан истаётган президентлардан бири бу Қурбонқули Бердимуҳаммедовдир.
- Бердимуҳаммедовнинг Ўзбекистонга келиши иккита қўшни мамлакат¸ халқлар орасидаги алоқаларни кенгайтиришга¸ ривожлантиришга ëрдам беради.
Кейинги пайтда Ислом Каримов ҳамма қўшни давлат раҳбарлари билан келишмай қолди. Ўзи унга ишонадиган¸ у билан музокара олиб борадиган сиëсатчилар ҳам қолмади.
Шу жиҳатдан Қурбонқули Бердимуҳаммедов ҳар ҳолда янги президент. У қўшни мамлакатлар билан алоқаларни ривожлантиришга ҳаракат қилаяпти¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Унинг фикрича, икки давлат ўртасида ҳал қилиниши лозим бўлган бир қанча муаммолар бор.
- Шу муносабат билан чегараолди муаммоларини ҳал қилиш учун музокара олиб борилади.
Бундан ташқари Қашқадарë вилоятини сув билан таъминлаб турган олтита насос станцияларининг бештаси Туркманистон чегарасида. Улар хусусида ҳам анчагина келишмовчиликлар бор.
Кейин Ўзбекистондаги баъзи бир газ қувурлари Туркманистон чегарасигача етиб борар экан. Бу масалада ҳам келишмовчиликлар бор¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Сиёсатшунос Камолиддин Раббимов фикрича, ҳақиқатан ҳам Ўзбекистон ва Туркманистон сиёсий муносабатларида илиқлик сезилаяпти:
- Собиқ президент Ниëзов даврида Ўзбекистон ва Туркманистон муносабатлари жуда ҳам таранг ҳолатда эди. Лекин Бердимуҳаммедов келиши билан иккала давлат ўртасидаги муносабатларни қайтадан кўриб чиқишга имконият яратилди. Бу вазиятдан иккала президент ҳам фойдаланишга ҳаракат қилаяпти.
Бердимуҳаммедов ўзининг Тошкентга қилган биринчи сафарида жуда тантанали кутиб олинган эди. Кузатаяпмизки¸ Туркманистон ва Ўзбекистон ташқи сиëсатда¸ айниқса минтақага боғлиқ бўлган энергия ресурсларини экспорт қилиш масаласида бамаслаҳат иш қилаяпти.
Асосан газ экспорти билан шуғулланадиган Ўзбекистон ва Туркманистон газга ягона нарх қўйишга ëки асосий импортëр бўлган Москвага ягона позицияда туриб нарх белгилашга ҳаракат қилаяпти.
Бундан ташқари бошқа бир қанча масалаларда ҳам икки давлат ўртасида ҳамкорлик кўриниб турибди¸ дейди Камолиддин Раббимов.
Газ бўйича Туркманистон ҳам Ўзбекистон ҳам Марказий Осиëдаги энг катта экспортчилар ҳисобланади. Туркманистон Россияни айланиб Европага ўтадиган “Набукко” лойиҳасида иштирок этиши мумкин. Бердимуҳаммедов 7 май куни ана шу лойиҳага бағишланган Прага саммитига таклиф этилган.
Хўш, Ўзбекистон ҳам бу лойиҳага қўшилиши мумкинми? Бу саволга Камолиддин Раббимов шундай деб жавоб берди:
- Биласизми¸ ҳозирча Ўзбекистон бу вазиятни кузатиб бораяпти. Ўзбекистон "Набукко" лойиҳасига ўзининг салбий муносабатини билдиргани йўқ. Лекин айни пайтда бу лойиҳада иштирок этиш борасида ҳам бирор фикр айтгани йўқ. Бу учрашувларда балки Каримовни бу лойиҳада иштирок этишга даъват қилиши мумкин¸ дейди Камолиддин Раббимов.
Кузатувчиларнинг айтишларича, икки давлат раҳбарлари минтақавий муаммолар хусусида ҳам гаплашадилар. Сиёсатшунос Тошпўлат Йўлдошев фикрича, икки давлат манфаатларига тегиб ўтувчи бундай муаммолар етарли.
- Булардан биттаси, Россия Марказий Осиëда газ қувурларининг яна қўшимча линиясини қурмоқчи. Бунга пул ҳам ажратилган.
Иккинчи масала¸ Хитой ҳам кейинчалик газ сотиб олиш учун ўзининг газ қувурини ўтказмоқчи.
Бундан ташқари¸ Хитой ўз темир йўл системаси коммуникациясини Марказий Осиë темир йўл системаси коммуникацияси билан бирлаштиришга ҳаракат қилаяпти.
Хуллас ҳам минтақавий муаммолар бор¸ ҳам ўзаро муаммолар бор¸ дейди Тошпўлат Йўлдошев.
Хўш, бу икки қўшни давлат ўртасида илиб бораётган муносабатларнинг келажаги қандай бўлади? Бу ҳақда Камолиддин Раббимов шундай фикр билдиради:
- Биласизми, Туркманистоннинг янги президенти ëш. Унинг ҳокимията ўтирганига эндигина икки йил бўлди. У ўз ҳокимиятини мустаҳкамлаб олишга улгурди¸ деб айтишимиз мумкин.
Менинг назаримда¸ Ўзбекистонда трансформация даври энди бошланаяпти. Чунки барибир эртами -кечми Ўзбекистонда ўзгаришлар бўлиши керак. Бу Каримовнинг ҳозирги ҳолати билан боғлиқ. Чунки у эртами- кечми бировга ҳокимиятни бериши керак.
Шу нуқтаи назардан кейинги бир-икки йил Каримов ҳокимиятда бўлар экан¸ муносабатлар ҳозирги ҳолатда яъни ишончли ва ижобий бўлган ҳолатда қолади. Чунки ўзаро муносабатларда иккала давлат ҳам конфронтациядан қочишга ҳаракат қилаяпти¸ дейди Камолиддин Раббимов.
