Линклар

Шошилинч хабар
29 март 2024, Тошкент вақти: 16:55

Guardian Cities: Odamlar Toshkent obod bo‘lishi uchun o‘z uyidan ko‘chirilmoqda


 O‘zbekiston hukumati Toshkent-Siti (bu yerda raqamli vizuallash orqali ko‘rsatiladi) xalqaro moliya markazi bo‘lishidan umidvor.
O‘zbekiston hukumati Toshkent-Siti (bu yerda raqamli vizuallash orqali ko‘rsatiladi) xalqaro moliya markazi bo‘lishidan umidvor.

18 oktabr kuni Britaniyada ingliz tilida chiqadigan The Guardian nashri ham ingliz¸ ham o‘zbek tilida chop etgan maqola "Men qutida yashashni istamayman: Odamlar Toshkent obod bo‘lishi uchun o‘z uyidan ko‘chirilmoqda" deb nomlandi.

Guardian Cities loyihasi doirasida hozirlangan bu maqola O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 28 iyul kuni qabul qilgan «Toshkent shahrining markaziy qismini obodonlashtirish va arxitekturaviy qiyofasini yanada yaxshilash hamda aholi va poytaxt mehmonlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorida ko‘zda tutilgan Tashkent City - Toshkent Siti loyihasining unga ajratilgan hududda yashab kelgan oddiy odamlar hayotiga ta’siriga bag‘ishlangan.

Maqolaning o‘zbek tilidagi to‘liq matni¸ Guardian Cities tahririyati ruxsati bilan chop etilmoqda.

Suratlar muallifi Secret Stans maxsus loyihasi doirasida Toshkentga sayohat qilgan Joanna Lillis.

*****************************************************************

Toshkent-Sitida hashamatli mehmonxonalar, xonadonlar va ofislar joylashadigan kumushrang osmono‘par binolarni qurishdan maqsad O‘zbekiston poytaxtini bizners uchun ochiq deb e’lon qilishdir. Biroq taraqqiyot shaharning tarixiy mahallalarida yashovchi aholi uchun qimmatga tushadi.

O‘zbekiston hukumati Toshkent-Siti (bu erda raqamli vizuallash orqali ko‘rsatiladi) xalqaro moliya markazi bo‘lishidan umidvor
O‘zbekiston hukumati Toshkent-Siti (bu erda raqamli vizuallash orqali ko‘rsatiladi) xalqaro moliya markazi bo‘lishidan umidvor

Abdujalil Azimov stulda o‘tirib olib, radiopriyomnigidan o‘zbek estrada qo‘shig‘ini tinglamoqda, uning qo‘ylari esa kunbotar payti O‘zbekiston poytaxti Toshkent shahri markazidagi maysazorda bemalol o‘tlab yuribdi.

Old tarafda muhtasham yangi xonadonlardan iborat ko‘zni qamashtiruvchi oq marmar uylar qad rostlagan. Azimovning ort tarafida Olmazor mahallasi, uning betartib qurib tashlangan paxsa uylari ko‘zga tashlanadi. Bu uylar bir vaqtlar Buyuq ipak yo‘li manzillaridan biri bo‘lgan Markaziy Osiyo shahrining ko‘hna tarixini gavdalantirardi.

Bu kishi zavodda ishlab, 60 yoshida pensiyaga chiqqan. Otasi, buvasi va katta buvasi singari u ham Olmazor mahallasida tug‘ilgan.

- Katta buvam 1934-yili 106 yoshida qazo qilgan, – deydi u g‘urur bilan.

Biroq ota-bobolaridan farqli ravishda Azimovga (bu – uning taxallusi, xavfsizligini ta’minlash maqsadida ismi o‘zgartirildi) tug‘ilib o‘sgan joyida umrining oxirigacha yashash nasib etmaydi: Olmazor mahallasini buzish rejalashtirilmoqda. Umr yo‘ldoshi, farzandlari va besh nevarasi bilan yashayotgan uyi boshqa yuzlab uylar qatori buzib tashlanadi.

Ular yashab turgan joyda osmono‘par va kumushrang binolar qad ko‘taradi va ularda biznes markazlari, hashamatli xonadonlar, mehmonxonalar, ofislar va dam olish ob’ektlari joylashadi. Hukumat shu tariqa Toshkentni xalqaro xaritadagi ko‘zga ko‘rinadigan joylardan biriga aylantirmoqchi.

Bir yil oldin diktator o‘tmishdoshi Islom Karimovning o‘limidan so‘ng hokimiyatni egallagan prezident Shavkat Mirziyoev e’lon qilgan Toshkent-Siti deb ataluvchi iddaoli loyiha chet ellik sarmoyadorlarni jalb etuvchi ohanrabo vazifasini o‘taydi. U O‘zbekiston poytaxtini Markaziy Osiyo va boshqa mintaqalar uchun biznes markaziga aylantirish yo‘lidagi iqtisodiy inqilobga yo‘l ochib beradi.

Bolalar Olmazor ko‘chasida o‘ynab yuribdi. Toshkent shahrining qoq markazidagi necha asrlik ko‘hna mahalla Toshkent-Sitini qurish uchun buldozerlar yordamida buzib tashlanadi. Fotograf: Joanna Lillis/Joanna Lillis
Bolalar Olmazor ko‘chasida o‘ynab yuribdi. Toshkent shahrining qoq markazidagi necha asrlik ko‘hna mahalla Toshkent-Sitini qurish uchun buldozerlar yordamida buzib tashlanadi. Fotograf: Joanna Lillis/Joanna Lillis

Toshkent mintaqadagi eng yirik va aholisi eng ko‘p shahar bo‘lib, bu yerda 2,4 million kishi istiqomat qiladi. Shahar Rossiya va Sovet mustamlakasi davrida Markaziy Osiyoning siyosiy va madaniy markazi bo‘lgan. 1991-yili SSSR tarqab ketib, O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng uzoq yillar rahbarlik qilgan Karimovning o‘limiga qadar poytaxt g‘aflat uyqusidagi ovloq joyga aylanib qoldi va sarmoyadorlar bu yerdan qochadigan bo‘ldi. Bunga sovet uslubidagi qoloq iqtisodiy amaliyot va hukumatning sarmoyadorlar aktivlarini tortib olayotgani sabab bo‘ldi.

Endi Mirziyoev O‘zbekistonga sarmoya jalb qilish uchun jozibali mamlakat sifatidagi obro‘sini oshirish maqsadida keng ko‘lamli islohotga qo‘l urdi. Toshkent shahri o‘sha rejaning bir bo‘lagidir. Vashington shahrida joylashgan Xalqaro respublika instituti tahlilchisi Baxtiyor Nishonovning aytishicha, bu “biz biznes qilish uchun ochiqmiz degan aniq ishora”dir.

Hukumat Toshkent-Sitini qurish uchun shaharning Chorsu bozori yaqinidagi sershovqin markazidan yuzta futbol maydonicha keladigan er ajratdi. Markaziiy Osiyoning eng ko‘hna va yorqin bozori joylashgan hududda o‘rta asrlarda bunyod etilgan masjid va madrasalar Stalin davrida qurilgan neoklassik binolar bilan yonma-yon qad rostlab turibdi. Bunday qo‘shnichilik Toshkentning eklektik – aralash-quralash me’morchilik merosi ifodasidir. Bu yerda yorqin feruza gumbazli maqbaralardan tortib, mustaqillik davrida bunyod etilgan va oq marmar bilan qoplangan binolargacha bor. Buni uslub tanqidchilari “diktator urfi” deb ataydi. Oqposhsho davri mustamlakachilari g‘ishtli binolar qurilishiga urg‘u bergan bo‘lsa, sovetlar davrida ulkan jamoat binolari, o‘zbek me’morchiligi naqshlari bilan bezalganini aytmasa, rangsiz-qutsiz ko‘p qavatli uylar qurib tashlandi.

Toshkent markazidagi Sovet davrida qurilgan “O‘zbekiston” mehmonxonasi Mehmonxona gullagan paytlar unda Bollivud aktyori Raj Kapur va mashhur kinorejissyor Federiko Fellini mehmon bo‘lgan.

Toshkent shahri ikki ming yillik tarixga ega, biroq uning aksariyat me’morchilik obidalari ham sun’iy, ham tabiiy ofatlar: XIII asrda Chingizxon qo‘shinlarining talon-taroj qilishi va 1966 yilda ro‘y bergan kuchli zilzila oqibatida yer bilan bitta bo‘lgan.

Toshkentning Eski shahar qismi – Chorsu bozori atrofidagi jips o‘zbek mahallalari fojialarning hammasini boshidan kechirdi. Bozor va atrofidagi XIV asrda qurilgan uylar (lekin aksariyati yangitdan bunyod etilgan) – chet ellik sayyohlarning jonu dili. Toshkent-Siti qurilishi sabab sal naridagi buzilishi mo‘ljallanayotgan hudud haqida ham shunday deyish mumkin. Bu yerda strelka bilan ko‘rsatilgan Olmazor va O‘qchi mahallalari tarixi uzoq o‘tmishga borib taqaladi. Sovet davrida uchar likopcha shaklida qurilgan tsirk va “Paxtakor” metro stansiyasi yaqinidagi Olmazor va O‘qchi mahallalarining ilonizi ko‘chalari bo‘ylab joylashgan paxsa uylar tashqaridan uncha ko‘zga tashlanmaydi, ammo bahavo hovlilarda qishda iste’mol qilishga mo‘ljallangan uzum boshlari va meva-cheva kuz quyoshi taftida quritish uchun yoyib qo‘yilgan.

Aksariyat oilalarning qanchadan-qancha avlodi bu yerda yashab o‘tgan, endi esa ular ko‘chishi kerak.

– Toshkent-Siti mana shu mahallalarning boshidan oyog‘igacha bo‘lgan hududni egallaydi, – deydi pushti hijob o‘rab olgan Dilnoza Ikromova (garchi hammasi ham diniy amallarni bajarmasa-da, o‘zbeklarning barchasi musulmon) “mahalla” so‘ziga alohida urg‘u berar ekan. – Mana shu uylarning barchasi buziladi.

Toshkentning eski shahar aholisi, buzilishi rejalashtirilayotgan boshqa ko‘hna mahallalar yonida. Aksariyat mahalliy aholi shahar markazidan chetga ko‘chishni va tor xonadonlarda tiqilib yashashni istamaydi. Fotograf Joanna Lillis /Joanna Lillis
Toshkentning eski shahar aholisi, buzilishi rejalashtirilayotgan boshqa ko‘hna mahallalar yonida. Aksariyat mahalliy aholi shahar markazidan chetga ko‘chishni va tor xonadonlarda tiqilib yashashni istamaydi. Fotograf Joanna Lillis /Joanna Lillis

O‘zbeklar oila bilan mahallaga qattiq bog‘lanib qolgan, binobarin, mahallaning buzilishini yuragiga yaqin oladi.

– Bu uyat, albatta. Men umrbo‘yi shu ko‘chada yashadim. Uch aka-ukam oilalari bilan mana shu uylarda yashaydi, – deydi u tor ko‘chani ko‘rsatar ekan. U yerda ikkita bolakay eski bir koptokni tepib o‘ynayotgan ekan. – Men shu yerda tug‘ilganman, lekin qo‘limdan nima ham kelar edi? Davlat nima desa, shu bo‘ladi.

Bu ayol ham boshqalar singari davlat idoralari katta oilasini ko‘chirib, bir joydan uy-joy berishidan umidvor, biroq bu haqidagi rasmiy ma’lumot juda kam. Amaldorlar bu yerda qancha odam yashayotganini hisoblab chiqmoqda, ammo tuman hokimligi xodimi, “bir narsa deyish qiyin”, deb yelka qisishdan nariga o‘tmaydi. Aholini ko‘chirish eng og‘ir ish bo‘ladi: Ikromovaning hovlisida uch avlodga mansub 12 kishi yashaydi – bu aksariyat oilalarga xos holat.

2008 yili ushbu hududdan 10 ming kishini ko‘chirish kerakligi hisoblab chiqilgan, undan ham oldinroq shaharni qayta qurishning bosh rejasiga ko‘ra XXI asrda o‘rta asr qishloqlariga o‘xshab qolgan Olmazor va O‘qchi singari mahallalarni buzib, o‘rniga zamonaviy binolar va biznes markazlari qurish mo‘ljallangan edi.

Aksariyat kishilar o‘zlariga shahar chekkasidan xonadonlar taklif qilinishiga ishonadi, chunki bir necha yil oldin uylari buzilgan qo‘shnilariga shunday xonadonlar taklif qilingan edi. Ikromova zamonaviy qulay sharoitlari bor va vodoprovod suvi bilan ta’minlangan xonadonga ko‘chib o‘tishni oshig‘ib kutmoqda, chunki bunday sharoit mahallasidagi uylarda yo‘q, lekin boshqa kishilar shahar markazidan chekkaga ko‘chishni ham, tor xonadonga qamalib olishni ham istamayapti.

– Men qutida yashashni istamayman, – deydi O‘zbekistonning uzundan-uzoq yoz kunlaridan birida uyi oldidagi chang ko‘chani supurayotgan Nilufar Oripova. – Men umrim davomida – 52 yildan buyon Olmazor mahallasida yashayman. Ikki-uch ko‘cha narida tug‘ilganman, erimning mana shu uyiga kelin bo‘lib tushganman.

– Mahallamdan ko‘chishni istamayman, lekin ko‘chishga majbur bo‘lsak, bizga hammamiz birga yashaydigan katta hovli berilishi kerak, – deya qo‘shimcha qiladi Oripova. U mahallada eri, uch farzandi va bir qancha nevarasi bilan yashaydi. Davlat xonadon o‘rniga yer taklif qilishi ham mumkin, lekin aholi o‘sha yerda uyni o‘z hisobidan qurib olishi kerak bo‘ladi.

– Ularga turli variantlar taklif qilinadi, lekin hali bir to‘xtamga kelingani yo‘q, – deydi Toshkent shahriga investitsiyalarni jalb qilishga mas’ul xodim Bahrom Rizayev. Uning fikricha, shu ishni rejalashtirish bilan shug‘ullanayotgan kishilar “hammani qoniqtiradigan yangi uy-joy bilan ta’minlash”ga bel bog‘lagan.

Mirziyoevning sarmoyadorlarga barcha sharoitlarni yaratib berishni ko‘zda tutgan islohotiga qaramay, shu paytgacha G‘arb tadbirkorlarining bu erga sarmoya yotqizish uchun navbatga turganini hech kim ko‘rgani yo‘q. Ammo Rizaevning aytishicha, turkiyalik va xitoylik sarmoyadorlar Toshkent-Sitiga qiziqish bildirmoqda va “ro‘yxat asta-sekin kengayib boradi. “Iqtisodiyotimizda ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda, shu sababli loyihamiz muvaffaqiyat qozonishiga ishonamiz”, deya qo‘shimcha qildi u.

Toshkent-Siti O‘zbekiston poytaxti qiyofasini, eski mahallalarda yashayotgan aholining hayot tarzini butunlay o‘zgartirib yuboradi. Ularning yashab turgan joyidan ko‘chirilishi shahar markazining obod bo‘lishi uchun to‘lanadigan tovon pulidir. Olmazor mahallasida yashovchi Azimov uyda uch-to‘rtta qo‘yni semirtirib sotish va kam miqdordagi pensiyasiga qo‘shimcha daromad olish uchun ularni ko‘chada o‘tlatishga majbur. – Xonadonga ko‘chib o‘tib yashasam, bu ishni qila olmay qolaman, – deydi u zaharxanda qilib.

Biroq ayrim ko‘chirilayotgan kishilar masalaning yaxshi tarafini ham ko‘rayotganini aytadi.

– Biz yo ko‘chirilamiz, yoki tovon puli olamiz, – deydi ellikning nari-berisidagi, tilla tishlari yaltirab turgan Feruza Ahmetova. Oq sochi did bilan turmaklangan bunday ayolning aft-angori O‘zbekistonda muayyan ijtimoiy maqomga egaligi belgisi. – Bu barchamiz uchun, O‘zbekiston uchun qilinmoqda. O‘zbekiston gullab-yashnasa, Toshkent ham gullab-yashnaydi, deb umid qilaman. Buning nomini taraqqiyot deydilar.

XS
SM
MD
LG